داستان پایان تولید ۸ هواپیمای مسافربری بزرگ؛ از کنکورد تا 747 و A380

در طول تاریخ، هواپیماهای مسافربری مشهور زیادی ساخته شده‌اند که زمانی بسیار محبوب بودند اما بعداً به دلایل مختلفی کنار گذاشته شدند.

با وجود افزایش قیمت بلیط و بی‌ثباتی‌های ژئوپلیتیکی، این روزها صنعت هوانوردی تجاری دوران رونق پس از شیوع بیماری کرونا را سپری می‌کند. بر بازار هواپیماهای مسافربری نیز همچنان بوئینگ و ایرباس سلطه دارند و برای محبوب‌ترین هواپیماهای آن‌ها لیست انتظار یک دهه‌ای شکل گرفته است. بااین‌حال، هواپیماهای پرطرفدار زیادی هم هستند که به دلایل مختلفی دیگر تقاضا ندارند و تولید نمی‌شوند.

ایرباس A380

A380 بزرگ‌ترین هواپیمای مسافربری تاریخ بود ولی بازار محدودی داشت. این هواپیما می‌توانست در بیشترین حالت، بیش از ۶۰۰ مسافر را حمل کند. اولین نمونهٔ A380 در سال ۲۰۰۷ به خطوط هوایی سنگاپور تحویل داده شد اما پس از هجوم اولیهٔ سفارشات، خیلی زود مشخص شد که اکثر خطوط هوایی برای خرید چنین هواپیمای غول‌پیکری توجیهی ندارند. به همین دلیل، تقاضا برای بزرگ‌ترین هواپیمای ایرباس به‌سرعت کاهش پیدا کرد. امارات با خرید بیش از ۱۲۰ فروند، بزرگ‌ترین مشتری A380 بود اما اکثر خطوط هوایی دیگر تنها تعداد انگشت‌شماری از این هواپیما سفارش دادند. در سال ۲۰۱۹ ایرباس اعلام کرد که به تولید A380 پایان خواهد داد زیرا تقاضای کافی برای ادامهٔ تولید آن وجود نداشت. اکثر خطوط هوای، جت دو موتورهٔ A350 را ترجیح می‌دادند که می‌تواند تقریباً همین تعداد مسافر را حمل کند اما قیمت بسیار ارزان‌تری دارد. به دلیل ناکارآمدی و تطبیق‌پذیر محدود و همین‌طور شیوع کرونا که به بسیاری از خطوط هوایی ضررهای بزرگی وارد کرد، بسیاری از نمونه‌های A380 زمین‌گیر شدند اما با رونق سفرهای هوایی پس از کرونا، این هواپیماها دوباره به آسمان بازگشته‌اند.

کنکورد

پس از هزاران ساعت توسعه، کنکورد اولین پرواز تجاری خود را در سال ۱۹۷۶ انجام داد و برای اولین بار، امکان سفر به شهرهای بزرگ و مشهور جهان مثل لندن، پاریس و نیویورک با سرعت مافوق صوت فراهم شد. کنکورد می‌توانست مسافت بین این شهرها را در زمانی کمتر از نصف هواپیماهای مسافربری معمولی طی کند. به همین دلیل، در آن سال‌ها تصور می‌شد جت‌های مافوق صورت آیندهٔ سفرهای هوایی هستند اما این‌طور نشد. اولین مشکل کنکورد، تولید بسیار گران و پیچیدهٔ آن بود. علاوه بر این، هزینهٔ سوخت بالا هم یکی دیگر از مشکلات بود درحالی‌که کنکورد به دلیل سروصدا بسیار زیاد، فقط در مسیرهای خاصی می‌توانست پرواز کند. سقوط مرگبار یک فروند از این هواپیما در سال ۲۰۰۰ نیز میخ آخر را بر تابوت آن کوفت. در این حادثه که به دلیل برخورد کنکورد با قطعه‌ای از هواپیمای دیگر و ترکیدن لاستیک و در ادامه آسیب دیدن مخزن سوخت رخ داد، همهٔ ۱۰۹ سرنشین هواپیما کشته شدند. با این اتفاق، تقاضای مسافران برای پرواز با کنکورد بسیار کاهش یافت و کنکورد در سال ۲۰۰۳ درحالی‌که تنها ۲۰ فروند از آن ساخته شده بود، بازنشست شد.

توپولف TU-154

آخرین توپولوف TU-154 تجاری در سال ۲۰۲۰ یعنی حدود نیم قرن پس از خروج اولین فروند آن از کارخانه، از خدمت بازنشست شد. تولید این جت سه موتوره در سال ۱۹۷۲ آغاز شد یعنی زمانی که صنعت هوانوردی اتحاد جماهیر شوروی به‌سرعت در حال گسترش بود. TU-154 به بخش مهمی در این گسترش تبدیل شد و تا دههٔ ۲۰۰۰ در آسمان‌های شوروی و بعداً روسیه فراوان دیده می‌شد. هرچند این هواپیما تا سال ۲۰۱۳ در حال تولید بود اما خطوط هوایی روسیه رفته‌رفته آن را با هواپیماهای مدرن‌تر و کم‌مصرف‌تر ایرباس و بوئینگ جایگزین کرده بود. TU-154 همچنین در طول دوران فعالیت خود، با نگرانی‌های ایمنی زیادی مواجه بود زیرا این هواپیما مجموعاً با ۷۰ سانحه درگیر بوده است و در همهٔ این حوادث درمجموع حدود ۳ هزار نفر کشته شدند.

بوئینگ ۷۵۷

۷۵۷ که بیش از دو دهه بین سال‌های ۱۹۸۲ تا ۲۰۰۴ ساخته شد، هم در بین مسافران و هم خطوط هوایی بسیار محبوب بود و بیش از ۱۰۰۰ فروند از آن ساخته شد. بااین‌حال، ترکیبی از عوامل مختلف منجر به خاتمهٔ تولید ۷۵۷ شد که مهم‌ترین آن‌ها، برادر کوچک‌ترش، ۷۳۷ بود. نسل جدید ۷۳۷ که در دههٔ ۹۰ عرضه شد، هواپیمایی بسیار بروزتر از ۷۵۷ بود درحالی‌که قیمت و هزینه‌های نگهداری بسیار کمتری داشت. درنتیجه، خطوط هوایی به سمت ۷۳۷ گرایش پیدا کردند و فروش ۷۵۷ کاهش یافت. پس از حادثهٔ ۱۱ سپتامبر نیز تقاضای کلی برای هواپیماهای مسافربری بشدت کاهش پیدا کرد و بوئینگ که مجبور به کاهش تولید شد، در سال ۲۰۰۲ به پذیرش سفارشات جدید برای ۷۵۷ پایان داد.

بوئینگ ۷۲۷

۷۲۷ که بین سال‌های ۱۹۶۳ تا ۱۹۸۴ ساخته شد، در مقطعی پرفروش‌ترین جت مسافربری روی کرهٔ زمین بود. این هواپیما نقش کلیدی در اتصال شرکت‌های هواپیمایی بزرگ به فرودگاه‌های کوچک‌تر و همین‌طور جابجایی مسافران در سفرهای کوتاه‌تر در سراسر آمریکا و اروپا داشت. ۷۲۷ همچنین به دلیل طراحی منحصربه‌فرد بال‌ها و سه موتور جت، از دیگر هواپیماها متمایز بود اما همین ویژگی نهایتاً به دلیل خاتمهٔ تولید آن تبدیل شد زیرا سه موتور ۷۲۷ بسیار پرسروصداتر از هواپیماهای دو موتوره بودند و مصرف سوخت بیشتری هم داشتند. همچنین با افزایش تولید ۷۵۷، خطوط هوایی دیگر انگیزهٔ چندانی برای سفارش ۷۲۷ نداشتند و درنتیجه تولید آن خاتمه یافت. البته ۷۲۷ تا دو دهه بعد از پایان تولید همچنان مورداستفاده قرار می‌گرفت تا اینکه نهایتاً در سال ۲۰۰۳ بازنشست شد.

ایرباس A300

A300 اولین هواپیمای ساخت ایرباس بود و اولین پرواز خود را در سال ۱۹۷۲ انجام داد. ایرباس به‌منظور متحد کردن تأسیسات تولید هواپیما در سراسر اروپا ایجاد شد و قطعات A300 از آلمان و بریتانیا برای مونتاژ نهایی به فرانسه منتقل می‌شدند. این هواپیما اما ابتدا نظر خریداران بسیار کمی را جلب کرد و تا پیش از عرضه به بازار تنها ۱۰ سفارش برای آن دریافت شده بود ولی پس از یک برنامهٔ تبلیغاتی گستردهٔ بین‌المللی، A300 چه در اروپا و چه خارج آن، به‌آرامی موردتوجه خطوط هوایی قرار گرفت. تا زمانی که تولید A300 به دلیل کاهش فروش در سال ۲۰۰۷ خاتمه پیدا کرد، مجموعاً ۵۶۱ فروند ا آن ساخته شد که تقریباً نیمی از آن‌ها هنوز در حال فعالیت هستند.

ایرباس A340

A340 یک هواپیمای دوربرد بود که برای اتصال شهرهای بزرگ در قاره‌های مختلف بدون نیاز به سوخت‌گیری طراحی شد. این هواپیما توسط چندین شرکت هواپیمایی اروپایی در مسیرهای بسیار طولانی مورداستفاده قرار گرفت ولی محبوبیت A340 فقط برای مدت کوتاهی برقرار بود زیرا خیلی زود هواپیماهای جدیدتر و کم‌مصرف‌تر دو موتوره همین قابلیت پیمایش‌های طولانی را ارائه کردند. در زمان آغاز عرضهٔ A340، جت‌های مسافربری چهار موتوره همچنان گزینهٔ پیش‌فرض خطوط هوایی برای پروازهای طولانی بودند اما این وضعیت تقریباً هم‌زمان با افزایش تولید A340 شروع به تغییر کرد زیرا خطوط هوایی متوجه شدند می‌توانند هواپیماهای دو موتوره‌ای با همان قابلیت‌های A340 ولی با قیمت و هزینه‌های نگهداری بسیار کمتری بخرند. درنتیجه، دوران شکوه A340 شروع نشده به پایان رسید.

بوئینگ ۷۴۷

مسلماً مشهورترین هواپیمایی که تولید آن خاتمه پیدا کرده، بوئینگ ۷۴۷ است. این هواپیما اولین بار در سال ۱۹۷۰ وارد خدمت شد و تا سال ۲۰۲۰ همچنان قابل سفارش بود. آخرین فروند ۷۴۷ در دسامبر ۲۰۲۲ کارخانه را ترک کرد. ۷۴۷ هم به دلیل تغییر کلی تمایل بازار از هواپیماهای دوربرد چهار موتوره به نمونه‌های دو موتوره کنار گذاشته شد. جانشین جامبوجت نیز یک جت دو موتوره یعنی ۷۷۷X خواهد بود که بسیار ارزان‌تر و کم‌مصرف‌تر است. بااین‌حال، هرچند ۷۴۷ از روی خط تولید کنار رفته اما تا سال‌ها همچنان در فرودگاه‌های سراسر جهان دیده خواهد شد زیرا بوئینگ در دههٔ ۲۰۱۰ همچنان برای این هواپیما سفارش دریافت می‌کرد و این نمونه‌های جدیدتر باید حداقل تا دو دهه در خدمت باقی بمانند.