معرفی اولین جت‌های مسافربری تاریخ (قسمت دوم)

در قسمت قبلی این مطلب به معرفی پنج هواپیمای مسافربری جت پرداختیم که اولین جت‌های مسافربری تاریخ محسوب می‌شدند. در آن قسمت گفتیم هواپیمای بریتانیایی هاویلند کامت اولین جت مسافربری تاریخ بود که البته به خاطر چندین سقوط فاجعه‌بار به دلیل ضعف ساختاری، چندان موفق عمل نکرد اما راه را برای ساخت جت‌های مسافربری بعدی هموار نمود. راهی که هاویلند کامت باز کرد نهایتاً منجر به ساخت بوئینگ ۷۰۷ شد که اولین جت مسافربری موفق دنیا محسوب می‌شد و می‌توان آن‌را نقطهٔ اوج جت‌های مسافربری تا آن زمان دانست. از زمان اولین پرواز هاویلند کامت تا اولین پرواز بوئینگ ۷۰۷ تنها حدود هشت سال طول کشید اما در همین مدت کوتاه جت‌های مسافربری بسیار پیشرفت کردند و هواپیماسازان سراسر دنیا یکی پس از دیگری جت‌های مسافربری خود را به آسمان فرستادند. همچنین طی این سال‌ها رفته‌رفته موتورهای توربوفن که کارایی و نیروی تولیدی بیشتری داشتند، جایگزین موتورهای توربوجت در هواپیماهای مسافربری شدند. با این مقدمه به سراغ دومین قسمت این مطلب رفته و پنج هواپیمای دیگر را معرفی خواهیم کرد جزء اولین جت‌های مسافربری تاریخ محسوب می‌شوند.

۶- داگلاس DC8

کشور سازنده: ایالات‌متحده

اولین پرواز: می ۱۹۵۸

شرکت آمریکایی داگلاس پس از جنگ جهانی دوم به رهبر بخش هواپیماهای مسافربری تبدیل شد چراکه این شرکت در دهه‌های ۳۰، ۴۰ و ۵۰ میلادی با تولید مدل‌های DC2 تا DC7، بیش از هر شرکت دیگری سفر با هواپیما را به واقعیت تبدیل کرد. به همین دلیل، زمانی که شرکت هاویلند در سال ۱۹۴۹ کامت را به‌عنوان اولین جت مسافربری به آسمان فرستاد، داگلاس عجله‌ای برای ساخت جت مسافربری از خود نشان نداد زیرا در آن زمان طیفی از هواپیماهای مسافربری نسبتاً بزرگ با موتورهای پیستونی مثل DC6 را تولید می‌کرد و نیازی به ساخت جت مسافربری نداشت. همچنین در سال ۱۹۵۲ داگلاس به موفق‌ترین سازندهٔ هواپیماهای تجاری تبدیل شد به‌گونه‌ای که بیش از ۳۰۰ سفارش برای هواپیماهای پیستونی DC6 و DC7 دریافت کرده بود؛ اما اوضاع در حال تغییر بود و موتورهای توربوپراپ و جت کم‌کم در حال گرفتن جای موتورهای پیستونی بودند. علاوه بر این، بوئینگ هم از سال ۱۹۴۹ کار بر روی توسعهٔ جت مسافربری خود که بعداً ۷۰۷ نام گرفت را آغاز کرده بود. به همین دلیل داگلاس هم نهایتاً تسلیم جت‌ها شد و در اواسط سال ۱۹۵۲ پروژهٔ توسعهٔ اولین جت مسافربری خود با نام DC8 را آغاز کرد. این هواپیما نهایتاً در سال ۱۹۵۸ آماده شد و کمتر از یک ماه بعد از اولین پرواز بوئینگ ۷۰۷، در ماه می ۱۹۵۸ اولین پرواز خود را انجام داد. بااین‌حال هرچند DC8 بعد از ۷۰۷ به آسمان رفت اما توانست موقعیت قدرتمند داگلاس در بخش هواپیماهای مسافربری را حفظ کند. داگلاس DC8 هواپیمایی میان بُرد تا دوربُرد بود که شباهت زیادی به بوئینگ ۷۰۷ داشت. این هواپیما در ابتدا به چهار موتور توربوجت ساخت پرت‌ اند ویتنی مجهز شده بود اما بعدها در نسخه‌های بعدی DC8 این موتورها با نمونه‌های توربوفن ساخت پرت ‌اند ویتنی و رولزرویس جایگزین شدند. DC8 تا سال ۱۹۷۲ تولید شد و از آن ۵۵۶ فروند ساخته شد.

۷- کُنویر ۸۸۰

کشور سازنده: ایالات‌متحده

اولین پرواز: ژانویهٔ ۱۹۵۹

کُنویر که بخشی از شرکت آمریکایی جنرال الکتریک بود، در آوریل سال ۱۹۵۶ توسعهٔ یک جت مسافربری میان بُرد را برای رقابت با جت‌های درحال‌توسعهٔ بوئینگ و داگلاس آغاز کرد. جت مسافربری کُنویر که ۸۸۰ نام گرفته بود، اولین پرواز خود را در ژانویهٔ سال ۱۹۵۹ انجام داد. بدین ترتیب شرکت‌های آمریکایی عقب‌ماندگی خود در زمینهٔ ساخت جت‌های مسافربری را سریعاً جبران کرده و سه شرکت بوئینگ، داگلاس و کُنویر با فاصلهٔ کمتر از یک سال از یکدیگر جت‌های مسافربری خود را معرفی کردند. کُنویر ۸۸۰ اما هرچند برای رقابت با داگلاس DC8 و بوئینگ ۷۰۷ طراحی شده بود ولی کوچک‌تر و سریع‌تر از آن‌ها بود به‌گونه‌ای که ظرفیت حمل تنها ۱۱۰ نفر را داشت؛ اما در عوض این هواپیما می‌توانست به حداکثر سرعت ۹۹۰ کیلومتر در ساعت دست پیدا کند و به سریع‌ترین جت مسافربری دنیا در آن زمان تبدیل شد. ۸۸۰ به چهار موتور توربوجت ساخت جنرال الکتریک مجهز بود و با یک‌بار سوخت‌گیری می‌توانست ۴۴۰۰ کیلومتر را طی کند. در سال ۱۹۶۱ نیز مدل ۹۹۰ معرفی شد که نسخهٔ کشیده‌تر و سریع‌تر ۸۸۰ بود؛ اما برخلاف DC8 و ۷۰۷، کُنویر ۸۸۰ هرگز به‌طور گسترده توسط شرکت‌های هواپیمایی مورد استقبال و استفاده قرار نگرفت. یکی از دلایل این موضوع، طرح پنج صندلی ۸۸۰ بود که برای هواپیماهای مسافربری جذاب نبود. علاوه بر این، موتورهای جنرال الکتریک در ۸۸۰ مصرف سوخت بیشتری نسبت به موتورهای پرت ‌اند ویتنی در هواپیماهای رقیب داشتند. به این دلایل، پروژهٔ کُنویر ۸۸۰ شکست خورد و خط تولید آن تنها پس از سه سال یعنی در سال ۱۹۶۲ تعطیل شد درحالی‌که تنها ۶۵ فروند از آن ساخته شده بود. پس از شکست پروژهٔ ۸۸۰ نهایتاً جنرال الکتریک هم از بازار هواپیماهای مسافربری خارج شد.

۸- هاوکر سیدلی ترایدنت

کشور سازنده: بریتانیا

اولین پرواز: ژانویهٔ ۱۹۶۲

شرکت دولتی بریتانیایی BEA (مخفف British European Airways) در سال ۱۹۵۳ اولین هواپیمای مسافربری توربوپراپ دنیا را با نام ویسکانت معرفی کرد که توسط شرکت ویکرز ساخته شده بود. به همین دلیل BEA علاقه‌ای به ساخت جت‌های مسافربری نداشت؛ اما بعدازآنکه هواپیماسازان بزرگ دنیا پشت سر هم جت‌های مسافربری خود را معرفی کردند، BEA به این نتیجه رسید که جت‌ها به‌زودی شرایط را برای هواپیماهای توربوپراپ سخت خواهند کرد. به همین دلیل این شرکت در جولای سال ۱۹۵۶ درخواست ساخت یک جت مسافربری کوچک کوتاه بُرد با ظرفیت حدود ۷۰ مسافر و داشتن بیش از دو موتور را مطرح کرد. همچنین BEA می‌خواست این هواپیما از اصلی‌ترین رقیبش یعنی هواپیمای فرانسوی کاراول سریع‌تر باشد و به همین دلیل حداکثر سرعت بسیار بالایی بین ۹۸۰ تا ۱۰۰۰ کیلومتر را برای آن تعیین کرده بود. سپس چهار شرکت هواپیماسازی بریتانیایی طرح‌هایی مطابق شرایط BEA را ارائه کردند. یکی از این شرکت‌ها، هاویلند بود که سه طرح مختلف را ارائه کرد. دو نمونه از این طرح‌ها که DH19 و DH20 نام داشتند، طرح‌های چهار موتورهٔ توسعه‌یافته بر اساس مدل کامت بودند اما طرح سوم که DH121 نام داشت، یک جت سه موتورهٔ جدید بود و نهایتاً همین طرح توسط BEA انتخاب شد؛ اما در طول توسعهٔ این طرح تغییرات بسیاری در آن اعمال شد و مداخلات فراوانی در آن صورت گرفت که این موضوع پروسهٔ توسعهٔ آن‌را بسیار طولانی کرد. در سال ۱۹۶۰ نیز شرکت هاویلند توسط شرکت بریتانیایی هاوکر سیدلی خریداری شد و بدین ترتیب پروژهٔ DH121 تحت رهبری هاوکر سیدلی ادامه پیدا کرد. درهرحال سرانجام نسخهٔ نهایی این هواپیما که ترایدنت نام گرفته بود آماده شده و اولین پرواز خود را در ژانویهٔ سال ۱۹۶۲ انجام داد. ترایدنت به سه موتور توربوفن ساخت رولزرویس مجهز بود و اولین جت مسافربری سه موتورهٔ دنیا محسوب می‌شد. البته بعدها در نسخهٔ جدید و بزرگ‌تر ترایدنت که 3B نام داشت برای ایجاد رانش بیشتر یک موتور توربوجت کوچک هم به‌عنوان موتور چهارم در دُم هواپیما نصب شد؛ اما همان‌طور که گفته شد، در طول توسعهٔ پروژهٔ ترایدنت، مداخلات شرکتی و دولتی زیادی انجام گرفت. این موضوع موجب تأخیر در تکمیل هواپیما شد و به همین دلیل درحالی‌که ترایدنت اولین پرواز خود را زودتر از رقیب مستقیمش یعنی بوئینگ ۷۲۷ انجام داده بود اما دو ماه بعد از آن وارد خدمت شد و درنتیجه بسیاری از خریداران بالقوهٔ خود را از دست داد.

۹- ویکرز VC10

کشور سازنده: بریتانیا

اولین پرواز: ژوئن ۱۹۶۲

VC10 یک جت مسافربری دوربُرد بود که در اوایل دههٔ ۶۰ میلادی توسط شرکت بریتانیایی ویکرز توسعه پیدا کرد. این هواپیما که اولین پرواز خود را در ژوئن ۱۹۶۲ انجام داد، برای پیمودن مسافت‌های طولانی و نشست‌وبرخاست در باندهای کوتاه طراحی شده بود. VC10 به چهار موتور توربوفن ساخت رولزرویس مجهز بود که این چهار موتور در قسمت انتهایی هواپیما نصب شده بودند. این طرح منحصربه‌فرد موتورها که برای اولین بار توسط VC10 ارائه شد، موجب کاهش سروصدای کابین می‌شد. همچنین در این طرح، موتورها نسبت به هواپیمایی چون بوئینگ ۷۰۷ بالاتر قرار گرفته بودند که این ویژگی هنگام نشست‌وبرخاست در باندهای خشن بسیار اهمیت داشت. VC10 ظرفیت حمل ۱۵۱ مسافر را داشت و حداکثر سرعت آن به ۹۳۳ کیلومتر در ساعت می‌رسید. به همین دلیل، VC10 توانست ظرف پنج ساعت از اقیانوس اطلس عبور کند و رکورد سریع‌ترین هواپیمای زیر صوت در پیمودن اقیانوس اطلس را بنام خود ثبت نماید. این رکورد هنوز هم پابرجا است و تنها هواپیماهای مافوق صوت کنکورد در این زمینه از VC10 سریع‌تر بوده است. این هواپیمای بریتانیایی تا سال ۱۹۷۰ به تولید رسید و تنها ۵۴ فروند از آن ساخته شد؛ اما هرچند از VC10 تعداد کمی ساخته شده است ولی این هواپیما طی مدتی طولانی به فعالیت پرداخت به‌گونه‌ای که از دههٔ ۶۰ تا ۸۰ میلادی به‌طور گسترده مورداستفاده قرار گرفت. شرکت ویکرز همچنین در پاسخ به درخواست BEA که در بالا توضیح داده شد، طرح ساخت نسخهٔ کوچک‌تری از VC10 را هم با نام VC11 ارائه کرد اما BEA نهایتاً طرح ترایدنت را انتخاب کرد و طرح ویکرز رد شد.

۱۰- ایلوشین IL62

کشور سازنده: شوروی

اولین پرواز: ژانویهٔ ۱۹۶۳

IL62 هم مانند ویکرز VC10 یک جت مسافربری دوربُرد است که پروژهٔ توسعهٔ آن در سال ۱۹۶۰ توسط شرکت ایلوشین آغاز شد. IL62 نیز به چهار موتور توربوفن مجهز بود که دقیقاً مثل VC10 در انتهای هواپیما نصب شده بودند. IL62 و VC10 تنها هواپیماهای مسافربری بزرگ دنیا محسوب می‌شوند که از این طرح قرارگیری موتورها استفاده کرده‌اند. همان‌طور که در بالا گفته شد، این شیوهٔ نصب موتورها مزایایی چون کاهش سروصدای کابین و بهبود کارایی آئرودینامیکی بال‌ها را به همراه دارد اما از طرف دیگر، این ترکیب معایبی هم دارد. مثلاً ساختار بال‌ها به دلیل عدم وجود موتور در زیر آن‌ها باید سنگین‌تر ساخته شود و همین‌طور ساختار قسمت عقبی بدنه نیز باید بتواند وزن چهار موتور را تحمل کند. IL62 اما بزرگ‌تر از VC10 بود و با ۵۳ متر طول، بزرگ‌ترین جت مسافربری زمان خود محسوب می‌شد. این هواپیما ظرفیت حمل حداکثر ۱۸۶ مسافر را داشت و از توانایی رسیدن به حداکثر سرعت ۹۰۰ کیلومتر در ساعت برخوردار بود. IL62 همچنین با یک‌بار سوخت‌گیری می‌توانست تا ۱۰ هزار کیلومتر را طی کند. به همین دلیل این هواپیما در شوروی جایگزین هواپیمای توربوپراپ سریع توپولف TU114 برای پیمودن مسیرهای طولانی شد؛ اما علاوه بر شوروی، بیش از ۸۰ فروند از IL62 به بیش از ۳۰ کشور صادر شد و به‌طور گسترده‌ای مورداستفاده قرار گرفت. حتی امروزه هم به‌صورت محدود از IL62 استفاده می‌شود. این هواپیما تا سال ۱۹۹۵ به تولید رسید و ۲۹۲ فروند از آن ساخته شد. به همین دلیل IL62 یکی از موفق‌ترین جت‌های مسافربری ساخت ایلوشین محسوب می‌شود. البته بعدها هواپیماهای جدیدتر IL86 و IL96 توسط ایلوشین به‌عنوان جایگزین IL62 ساخته شدند اما از هردوی این مدل‌ها تعداد بسیار کمتری ساخته شد و هیچ‌کدام به‌طور گسترده صادر نشدند. IL62 همچنین به مدتی طولانی مورداستفاده قرار گرفت به‌گونه‌ای که متوسط عمر مدل‌هایی از آن که تا سال ۲۰۱۶ مشغول فعالیت بودند به بیش از ۳۲ سال می‌رسید که طولانی‌ترین دورهٔ خدمت در این کلاس از هواپیماها محسوب می‌شود.

معرفی اولین جت‌های مسافربری تاریخ (قسمت اول)