داستان ایران‌خودرو به روایت رسانه‌های آلمانی، از تأسیس تا خصوصی‌سازی

شعبهٔ آلمانی وب‌سایت Motor1 پس از خصوصی شدن ایران‌خودرو به مرور تاریخچهٔ این شرکت پرداخته که در ادامه برگردان فارسی آن را ملاحظه می‌کنید.

شرکت دولتی ایران‌خودرو، بزرگ‌ترین تولیدکنندهٔ خودرو و کامیون در ایران، ماه گذشته خصوصی شد. این احتمالاً آغازگر دورهٔ جدیدی برای صنعت خودروسازی ایران خواهد بود که چندین دهه به خودروهای قدیمی غربی و به‌ویژه پژو پرداخته است. پژو که سال‌ها در صنعت خودروسازی ایران سرمایه‌گذاری کرده بود، در سال ۲۰۱۸ در برابر فشارهای آمریکا تسلیم شد و درحالی‌که ۳۴ درصد از بازار خودروی ایران را در اختیار داشت، مجبور به خروج از این کشور شد. هرچند پژو رسماً از ایران خارج شد ولی میراث این شرکت از طریق ایران‌خودرو همچنان بر جای ماند.

ارتباط تصادفی

شرکتی که امروز با نام ایران‌خودرو شناخته می‌شود، در سال ۱۹۶۲ به‌عنوان یک شرکت خصوصی با نام ایران ناسیونال توسط برادران خیامی تأسیس شد. اولین خودروی سواری این شرکت پیکان نام داشت که نسخهٔ ایرانی هیلمن هانتر محصول گروه روتس بریتانیا بود. در دههٔ ۶۰، کرایسلر گروه روتس را خرید و این شرکت بریتانیایی به کرایسلر اروپا با کارخانه‌هایی در بریتانیا، فرانسه و اسپانیا تبدیل شد. بااین‌حال، این گسترش فعالیت‌ها کارساز نبود و کرایسلر خیلی زود مجبور شد فقط روی بازار آمریکا تمرکز کند یعنی جایی که در آستانهٔ ورشکستگی قرار گرفته بود. درنتیجه، پژو-سیتروئن در سال ۱۹۷۸ کرایسلر اروپا را خرید و بدین ترتیب، حقوق تولید هیلمن هانتر را به دست آورد. پس‌ازاین اتفاق، خطوط تولید این سدان بریتانیایی به ایران منتقل شد و درنتیجه بومی‌سازی پیکان افزایش یافت. این‌گونه بود که به‌صورت اتفاقی همکاری طولانی‌مدت پژو و ایران‌خودرو آغاز شد.

پس از انقلاب

پس از انقلاب ایران در سال ۱۹۷۹، دولت جدید صنعت خودروسازی کشور را ملی کرد، ایران ناسیونال را مصادره کرد و نام شرکت را به ایران‌خودرو تغییر داد. هرچند این شرکت همچنان پرفروش‌ترین خودروساز ایران بود ولی به دلیل وقوع جنگ ایران و عراق، در آستانهٔ ورشکستگی قرار گرفت. پس از پایان جنگ، ایران‌خودرو با کمک پژو احیا شد. ازآنجایی‌که پژو حقوق تولید هیلمن هانتر قدیمی را به دست آورده بود، حالا حق امتیاز قابل‌توجهی برای تولید پیکان از ایران‌خودرو می‌گرفت. همچنین به دلیل پایان تولید پیشرانهٔ اصلی پیکان، این خودرو برای مقطعی به موتور پژو ۵۰۴ مجهز شد. ایران‌خودرو که در اواخر دههٔ ۸۰ میلادی (دههٔ ۶۰ شمسی) قصد نوسازی تولیدات خود را داشت و به دنبال جایگزینی برای پیکان بود، طبیعتاً سراغ پژو رفت که به‌تازگی ۴۰۵ را در اروپا عرضه کرده بود.

پس از انعقاد قرارداد بین دو شرکت، تولید پژو ۴۰۵ در سال ۱۹۹۱ در ایران آغاز شد. نسخهٔ اول ۴۰۵ مونتاژی ایران‌خودرو به پیشرانه‌های ۱.۶ لیتری یا ۲ لیتری کاربراتوری مجهز بود و تا سال ۲۰۰۲ مطابق با نسخهٔ فرانسوی تولید می‌شد. بااین‌حال، تولید ۴۰۵ در سال ۱۹۹۶ در اروپا خاتمه یافت درحالی‌که ایران‌خودرو می‌خواست این سدان فرانسوی را برای ادامهٔ تولید، مدرن‌تر کند. این‌گونه بود که پژو سفیر متولد شد یعنی خودرویی که بعداً به پارس تغییر نام داد. پژو پارس هرچند اتاق اصلی ۴۰۵ را حفظ کرده بود ولی در جلو و عقب با طراحی مشابه ۴۰۵ کاملاً بازطراحی و به پیشرانهٔ مدرن‌تر ۱.۸ لیتری انژکتوری مجهز شد.

البته پژو در نظر داشت ۴۰۶ واقعی را در ایران تولید کند ولی ایران‌خودرو مسیر ساده‌تر و ارزان‌تر را ترجیح داد. طی سال‌های بعد نیز تغییراتی در پژو پارس صورت گرفت که ازجملهٔ آن‌ها می‌توان به داشبورد و فرمان جدید برای تجهیز به ایربگ، آینه‌های جانبی جدید با راهنما و دی‌لایت در آخرین نمونه‌ها اشاره کرد. پژو پارس در ایران به موفقیت بزرگی دست پیدا کرد و حتی برای مونتاژ به مصر، سنگال و عراق هم صادر شد. این خودرو از طریق جوینت ونچر با شرکت آذرمش در آذربایجان هم با نام پژو خزر ۴۰۶ تولید شد. پارس آن‌قدر موفق بود که تا سال ۲۰۲۴ در ایران تولید می‌شد و درنهایت به خاطر الزامات ایمنی جدید سازمان ملی استاندارد اصفهان از روی خط تولید کنار رفت. در سال ۲۰۱۸، زمانی که پژو مجبور به قطع همکاری خود با ایران‌خودرو شد، پژو پارس با فروش سالانه ۱۰۰ هزار دستگاه، سومین خودروی پرفروش برند فرانسوی در کل جهان محسوب می‌شد. با خاتمهٔ تولید پارس، فروش ایران‌خودرو ۴۲ درصد کاهش یافت و این شرکت در ژانویهٔ ۲۰۲۵ خصوصی شد.

دیگر نوادگان ۴۰۵

پلت‌فرم پیکان که تا سال ۲۰۰۵ در ایران تولید می‌شد، باعث خلق عجیب‌ترین پژوی جهان در ایران شد. این خودرو که پژو آردی نام داشت و بعداً به روآ تغییر نام داد، ترکیب قوای محرکهٔ پیکان با بدنهٔ پژو ۴۰۵ بود. این ۴۰۵ عجیب با پیشرانهٔ طولی. دیفرانسیل عقب، تا سال ۲۰۱۲ تولید شد و بعداً باعث خلق وانتی بنام آریسان شد که تا سال ۲۰۲۲ تولید می‌شد.

سمند بر اساس ۴۰۵

در اواخر دههٔ ۹۰ میلادی، ایران‌خودرو تصمیم به تولید اولین خودروی ملی با برند ایرانی گرفت تا در کنار پیکان، پژو ۴۰۵ و پارس تولید شود و بدین منظور، یک پروژهٔ تمام‌شده در بریتانیا را پیدا کرد. یک شرکت تایوانی سفارش ساخت سدانی میان سایز بر اساس پلت‌فرم پژو ۴۰۵ را به شرکت بریتانیایی فرست اتوموتیو داده بود اما شرکت تایوانی پیش از تولید این خودرو ورشکست شد. سپس ایران‌خودرو حقوق تولید این ماشین را خرید، طراحی آن را در مرکز تحقیقات خود اصلاح کرد و تولید این سدان را با نام سمند آغاز کرد که نام نژاد اسب‌های تندروی ایرانی است. سمند از زمان تولید در سال ۲۰۰۲ چند بار موردبازنگری قرار گرفت و مدل‌هایی مثل سریر، سورن و دنا بر اساس آن ساخته شدند. جدیدترین خودرو از نسل سمند، دنا پلاس نام دارد که حدود ۸۰ در آن در ایران توسعه پیدا کرده ولی بااین‌وجود، پلت‌فرم این خودرو همچنان متعلق به پژو ۴۰۵ است و از پیشرانهٔ ۱.۷ لیتری ۱۶ سوپاپ استفاده می‌کند که بر اساس موتور ۱.۶ لیتری TU5 پژو ساخته شده است.

پژو ۲۰۶ و فرزندانش

پژو ۲۰۶ که در سال ۱۹۹۸ در فرانسه معرفی شد، هنوز در ایران در حال تولید است. این هاچ‌بک فرانسوی در سال ۲۰۰۱ روی خط تولید ایران‌خودرو رفت و نسخه‌های مختلفی از آن شامل ۲۰۶ SD (صندوقدار)، ۲۰۷ (نسخهٔ فیس‌لیفت ۲۰۶ که از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۴ در برزیل تولید می‌شد)، 207 SD و رانا ساخته شدند. ایران‌خودرو در سال ۲۰۱۹ مجوز تولید پژو ۳۰۱ را هم گرفت ولی بعداً این خودرو به تارا تغییر نام داد و لوگوی شیر پژو با اسب ایران‌خودرو جایگزین شد.

آینده ایران‌خودرو

با ۹۰ میلیون جمعیت، تولید سالانه ۱.۱ میلیون دستگاه خودرو و تحریم‌هایی که مانع از ورود برندهای غربی به ایران می‌شود، طبیعی است که ایران‌خودرو برای ادامهٔ حیات خود سراغ شرکت‌های چینی رفته باشد. در حال حاضر این شرکت کراس‌اوورهای چینی هایما را تولید می‌کند و به نظر می‌رسید پژوهای قدیمی برای همیشه کنار گذاشته شده باشند ولی سال گذشته این شرکت تولید کراس‌اوور ری‌را را آغاز کرد که بر اساس پلت‌فرم پژو ۲۰۰۸ ساخته شده است. این یعنی ردپای پژوی به این زودی‌ها از صنعت خودروسازی ایران پاک نمی‌شود.