شرح کامل سیستم نام‌گذاری هواپیماهای نظامی و جنگی

در این مقاله جامع شما را با سیستم نام‌گذاری و عبارات و مخفف‌هایی که در هواپیماهای نظامی و جنگی بکار می‌رود آشنا خواهیم کرد.


انسان‌ها دوست دارند روی همه‌چیز به ویژه وسایلی که می‌سازند برچسب‌های مختلف بزنند. وقتی در حال بازدید از یک موزه هستید تقریباً هر نقاشی و مجسمه‌ای دارای امضای خاص خالق آن است و همین موضوع درباره هواپیماهای نظامی و جنگی هم صدق می‌کند. اکثر وسایل نقلیه هوایی دارای نام‌های عجیبی هستند. برای مثال یکی از بهترین جت‌های تجاری دنیا یعنی بوئینگ ۸-۷۴۷ را در نظر بگیرید که اولین بخش نام آن یعنی بوئینگ منطقی است چراکه نام آن از روی شرکت سازنده برداشته شده اما بخش مربوط به اعداد چطور؟ آیا به این خاطر از عدد ۷۴۷ استفاده شده که نسل قبلی بوئینگ ۷۳۷ نام داشته است؟ نه! پس تکلیف عدد ۸ چیست؟ از آنجایی که مدل‌های قبلی دارای نام‌هایی همچون ۱۰۰-۷۴۷ و ۴۰۰-۷۴۷ بوده‌اند پس چرا بوئینگ عدد ۸ را انتخاب کرده و عدد ۸۰۰ را در نظر نگرفته است؟

قطعاً هیچ‌کسی انتظار ندارد که طراحان دراین‌باره حرف بزنند مخصوصاً به این خاطر که هر شرکت سازنده هواپیما علاقه دارد ساختار نام‌گذاری خاص خود را دنبال کند. البته هواپیماهای نظامی داستان متفاوت‌تری دارند. این نام‌ها در نگاه اول شاید مشابه پلاک خودروها به نظر برسند اما این بی‌نظمی‌های حرف و عدد داستان عمیق‌تری دارند. ما در این مقاله می‌خواهیم به سیستم نام‌گذاری هواپیماهای نظامی و جنگی آمریکا بپردازیم اما پیش از این کار باید بتوانیم مفهوم بسیاری از این نام‌گذاری‌ها را توضیح دهیم.

سیستم فعلی نام‌گذاری هواپیماهای نظامی آمریکا که بیشتر با عبارت سیستم اسم هواپیما شناخته می‌شود اولین بار در سال ۱۹۶۲ معرفی شد و از آن زمان تاکنون بازنگری‌های زیادی را تجربه کرده است. جدیدترین نسخه از این سیستم در سوم نوامبر ۲۰۲۰ بکار گرفته شد. تقریباً تمامی شاخه‌های وزارت دفاع آمریکا شامل ارتش، نیروی دریایی و هوایی مجبور هستند از این سیستم پیروی کنند. با وجود پایبندی به سیستم نام‌گذاری اولیه، سیستم جدیدتر دارای مشکلات و پیچیدگی‌هایی است و برای مثال هر وسیله نقلیه هوایی که همچنان در حال خدمت است و تاریخ نام‌گذاری آن به قبل از سیستم اصلی بازمی‌گردد باید با نام جدیدی شناخته شود. همچنین با بهبود تکنولوژی و حذف برخی نقش‌های نظامی، برخی نام‌ها یا تغییر کرده و یا کلاً کنار گذاشته شده‌اند.

شاید گیج‌کننده‌ترین بخش این داستان به تعریف هواپیمای نظامی مربوط باشد که بسیار گسترده است. این عبارت به هواپیماهای شاخصی همچون جت‌های جنگنده و هواپیماهای باری اشاره دارد اما درعین‌حال هلیکوپترها، هواپیماهای عمودپرواز و پهپادها را نیز در بر می‌گیرد. علاوه بر این، موشک‌ها و راکت‌ها هم به عنوان هواپیمای نظامی بدون سرنشین در نظر گرفته می‌شود و طرح نام‌گذاری و تعریف خود را دارند. باید دقت داشت ما در این مقاله هیچ اشاره‌ای به موشک‌ها و راکت‌ها نداریم زیرا سیستم نام‌گذاری آن‌ها به خودی خود پیچیده و گیج کننده است.

زمانی که مردم به هواپیماهای نظامی و جنگی فکر می‌کنند، جت‌هایی همچون F-22 رپتور و F/A-18 سوپر هورنت را تصور می‌کنند. این نام‌ها خیلی راحت تلفظ نمی‌شوند اما اگر اطلاعاتی درباره آن‌ها داشته باشید درک بهتری از نام‌گذاری و تعریف هواپیماهای نظامی خواهید داشت. تمامی هواپیماهای مرتبط با وزارت دفاع آمریکا دارای برچسبی شبیه عبارت DCBA – XXX Z هستند که از میان تمامی این نمادها فقط حروف B و XXX ضروری هستند و به ترتیب به هدف از ساخت هواپیما و شماره طراحی آن اشاره دارد. با اینکه حرف A اولین نماد در کنار خط تیره است اما فقط زمانی استفاده می‌شود که هواپیمای مدنظر از انواع سنتی و رایج نباشد. اگر هواپیما تغییراتی را برای انجام مأموریتی جدید تجربه کند حرف C بکار می‌رود تا مأموریت جدید را نشان دهد. نهایتاً هم به حرف D می‌رسیم که وضعیت هواپیما از جمله آزمایشی یا پروتوتایپ را نشان می‌دهد. حرف Z نیز نشان دهنده این است که آیا هواپیما نسبت به نسخه پایه ارتقا یافته یا خیر و اینکه قبل از آن چند نسخه وجود داشته است.

شما احتمالاً به این فکر می‌کنید که رپتور و سوپر هورنت چه جایگاهی در این سیستم نام‌گذاری دارند و پاسخ این است که هیچ جایگاهی ندارند. این نام‌ها فقط پس از آن اطلاق می‌شوند که تائید شود تناقضی با نام‌های دیگر نداشته و از نظر سیاسی نیز نادرست نیستند. نام‌هایی همچون رپتور و سوپر هورنت در واقع غیر رسمی هستند و خلبان‌ها آن‌ها را نادیده می‌گیرند.

حرف اول – نماد مربوط به نوع وسیله نقلیه هوایی

اولین حرف در سمت چپ سیستم نام‌گذاری وزارت دفاع آمریکا ساده‌ترین حرف است. اگر وسیله نقلیه هوایی یک هواپیمای نرمال باشد (به‌طور مثال از نوع سرنشین دار باشد و یا از طراحی بال ثابت استفاده کند) این حرف را حذف خواهد کرد. در غیر این صورت یکی از نمادهای زیر را در نام خود خواهد داشت تا نوع هواپیما را نشان دهد:

حرف D: نشان دهنده کلاس وسیله نقلیه هوایی بدون سرنشین UAV است. از نظر فنی، هواپیمایی که این حرف را در نام خود داشته باشد در واقع از سیستم کنترل زمینی یکپارچه استفاده می‌کند و هواپیمای واقعی نیست.

حرف G: نشان دهنده گلایدر است. این نماد برای هواپیمای بال ثابتی که از جریان هوا برای پرواز بدون پیشرانه استفاده می‌کند بکار می‌رود.

حرف H: نشان دهنده هلیکوپتر است که از بال‌های چرخان برای فرود و پرواز استفاده می‌کند.

حرف Q: نشان دهنده وسیله نقلیه هوایی بدون سرنشین است و گستردگی زیادی دارد و تقریباً هر چیزی را که فاقد خلبان واقعی بوده و می‌تواند از راه دور و یا از طریق برنامه‌ریزی پرواز کند در بر می‌گیرد. این کلاس شاهد پهپادها و بالن‌ها نیز هست.

حرف S: نشان دهنده هواپیمای فضایی است. این نوع هواپیما برای پرواز در خارج از جو زمین و بازگشت ایمن به مقر خود طراحی می‌شود.

حرف V: نشان دهنده هواپیمای عمودپرواز است.

حرف Z: نشان دهنده سبک‌تر از هواست. هر چیزی که از گازهای داغ یا سبک‌تر از هوا برای پرواز استفاده کند در این دسته قرار می‌گیرد. از جمله این وسایل می‌توان به بالن‌ها اشاره کرد. این کلاس‌بندی ظاهراً در سال ۱۹۶۲ اختراع شد و پس از کنار گذاشتن کشتی‌های هوایی، کلاس‌بندی یاد شده نیز به‌صورت موقتی حذف شد.

حرف دوم – نماد مربوط به مأموریت اصلی

نمادهای مربوط به مأموریت اصلی و متفرقه یکی از حروف ضروری در نام‌گذاری هواپیماهای نظامی و جنگی است. برای این جایگاه در سیستم نام‌گذاری از حروف زیر استفاده می‌شود:

حرف A: نشان دهنده حمله است. هواپیماهای هجومی برای حمله و از بین بردن اهداف زمینی و دریایی بکار می‌روند و پشتیبانی هوایی نزدیک یا انجام می‌دهند.

حرف B: نشان دهنده بمب‌افکن است. هواپیماهای بمب‌افکن مأموریت بمباران اهداف دشمن را انجام می‌دهند.

حرف C: نشان دهنده باری/حمل‌ونقل است. این نوع هواپیماها برای حمل نظامیان، محموله‌های گوناگون و یا هر دو مورد استفاده قرار می‌گیرند.

حرف E: نشان دهنده نصب الکترونیک ویژه است. این نماد یک کلاس‌بندی برای هواپیماهایی است که برای جنگ الکترونیک، تشخیص و هشدار رادار، سرویس‌های کنترل و فرماندهی، ارتباطات داده‌های تاکتیکی و… تولید شده‌اند.

حرف F: نشان دهنده جنگنده است. وسایل نقلیه هوایی با این نماد نشان دهنده هواپیماهایی هستند که برای درگیری با دشمن و از بین بردن هواپیماها و موشک‌های آن‌ها طراحی شده‌اند و می‌توانند پشتیبانی هوایی نزدیک را نیز انجام دهند.

حرف L: نشان دهنده لیزر یا تجهیز به لیزر است. این نماد یک کلاس‌بندی مأموریتی مرسوم نیست بلکه نشان می‌دهد هواپیما به سلاح لیزر پر انرژی تجهیز شده است.

حرف T: نشان دهنده تانکر است. هواپیمای تانکر وظیفه سوخت‌گیری دیگر هواپیماها را بر عهده دارد. منابعی همچون موزه ملی نیروی هوایی آمریکا این حرف را به عنوان نماد مأموریت پایه در نظر گرفته اما نیروی دریایی آمریکا نظر دیگری دارد.

حرف O: نشان دهنده مشاهده است. هواپیماهایی که حرف O را در نام خود دارند برای شناسایی و مشاهده نیروها و تجهیزات دشمن بکار می‌روند و این اطلاعات را به مقر خود منتقل می‌کنند.

حرف P: نشان دهنده پاترول است. هواپیماهای پاترول از نوع برد بلند، چند موتوره و کارا هستند که دور از مقرهای زمینی و آبی عمل می‌کنند. چنین هواپیماهایی در جنگ‌های زیر دریا، تشخیص و شناسایی و… درگیر می‌شوند.

حرف R: نشان دهنده شناسایی است. این نوع هواپیماها با انواع مشاهده‌ای فرق می‌کنند چراکه شناسایی خود را با تصویربرداری و استفاده از سیستم‌های الکترونیکی انجام می‌دهند.

حرف S: نشان دهنده ضد زیردریایی است. هواپیماهایی از این دست برای تشخیص، حمله و تخریب زیردریایی‌های دشمن بکار می‌روند. با اینکه حرف S در این هواپیماها با هواپیماهای فضایی یکسان است اما به نظر می‌رسد باعث سردرگمی نمی‌شود.

حرف T: نشان دهنده آموزشی است. هواپیماهای آموزشی همان‌طور که نامشان نشان می‌دهد برای اهداف یادگیری و آموزشی بکار می‌روند.

حرف U: نشان دهنده کاربردی است. هواپیماهایی که در نام خود از حرف دوم U استفاده می‌کنند توانایی شرکت در مأموریت‌های گوناگون از جمله پشتیبانی جنگ، حمل‌ونقل هوایی و حمل محموله‌های کوچک را دارند.

حرف X: نشان دهنده تحقیق است. این نماد مختص هواپیماهای مجهز به تجهیزات آزمایشی است و چنین هواپیماهایی از نظر تاکتیکی قابل‌اعتنا نیستند.

حرف سوم – نماد مأموریت‌های تغییر یافته

اگر مهندسان شرکت سازنده نقش‌های جدیدی را برای یک هواپیما در نظر بگیرند، سیستم نام‌گذاری آن تغییر خواهد کرد. درصورتی‌که یکی از حروف زیر را در سمت چپ نماد مأموریت اصلی دیدید پس باید بدانید که آن هواپیما تغییراتی داشته تا آماده انجام مأموریت جدید شود.

حرف A: نشان دهنده حمله است. این نماد نشان می‌دهد هواپیما تغییراتی را برای حمله و از بین بردن اهداف دشمن داشته است. همچنین چنین هواپیماهایی می‌توانند پشتیبانی نزدیک هوایی را انجام دهند.

حرف C: نشان دهنده باری/حمل‌ونقل است. این نماد برای محصولاتی بکار می‌رود که برای حمل نظامیان، بار و یا هر دو تغییر کرده‌اند.

حرف D: به معنی هدایت‌گر است. نماد منحصربه‌فرد یاد شده مخصوص هواپیماهایی است که به منظور کنترل پهپادها و موشک‌ها بازنگری شده‌اند.

حرف E: نشان دهنده نصب الکترونیک ویژه بوده و برای هواپیمایی بکار می‌رود که تجهیزات جنگ الکترونیک، تشخیص رادار و ارتباطات داده‌ها و… نصب شده است.

حرف F: نشان دهنده جنگنده است. هواپیماهای تغییر یافته‌ای که می‌توانند هواپیماهای دشمن را رهگیری کرده و از بین ببرند در سمت چپ حرف دوم خود نماد F را خواهند داشت.

حرف H: نشان دهنده تحقیق و نجات است. این نوع هواپیماها به گونه‌ای ارتقا یافته‌اند که مأموریت‌های نجات و درمان را انجام دهند.

حرف K: نشان دهنده تانکر است. درصورتی‌که هواپیما برای سوخت‌رسانی به دیگر هواپیماها تغییر یابد حرف K را در نام خود خواهد داشت. بازهم باید گفت با اینکه موزه ملی نیروی هوایی آمریکا تأکید دارد این حرف را بکار ببرد اما نیروی دریایی آمریکا آن را فقط نماد مأموریت‌های تغییر یافته می‌داند.

حرف L: نشان دهنده آب‌وهوای سرد است. با اینکه اکثر حروف موردبحث به هدف ساخت و مأموریت هواپیما اشاره دارند اما این نماد برای هواپیماهای ارتقا یافته‌ای بکار می‌رود که توانایی دارای تجهیزات فرود و پرواز روی مناطق برفی و یخی هستند.

حرف M: نشان دهنده چند مأموریتی است. خود این نماد چندین تغییر داشته و اول اینکه نشان دهنده هواپیمای حامل موشک در زمانی خواهد بود که موشک‌ها برای نسخه استاندارد آن هواپیما در نظر گرفته نشده‌اند. البته پس از آنکه هواپیماهای بیشتری به موشک مجهز شدند این نماد به هواپیمای مین‌روب اختصاص یافت. امروز، حرف M نشان دهنده هواپیماهای چند مأموریتی است، یعنی محصولاتی که توانایی انجام کارهای متنوعی را دارند.

حرف O: نشان دهنده مشاهده است. این هواپیماها به گونه‌ای تغییر یافته‌اند که بتوانند نیروها و تجهیزات دشمن را مشاهده نموده و سپس اطلاعات را به مقر خود ارسال کنند.

حرف P: نشان دهنده پاترول است. اگر حرف سوم در نام هواپیمایی P باشد به این معنی است که آن هواپیما به گونه‌ای اصلاح شده که شعاع پروازی بیشتری داشته باشد و از چندین موتور استفاده کند. چنین هواپیمایی برای جنگ زیر دریا، شناسایی و مین‌روبی و مین‌گذاری بکار می‌رود.

حرف Q: نشان دهنده پهپاد است. هواپیمایی که تغییر کرده باشد تا از راه دور کنترل شود در نام خود حرف Q خواهد داشت.

حرف R: نشان دهنده شناسایی است. هواپیماهایی از این دست برای تصویربرداری از اهداف دشمن بکار می‌روند و دارای تجهیزات الکترونیکی و تصویربرداری هستند.

حرف S: نشان دهنده ضد زیردریایی است و هواپیماهای این کلاس به گونه‌ای ارتقا یافته‌اند که زیردریایی‌های دشمن را یافته و به آن‌ها حمله کنند. همین حرف برای هواپیماهای فضایی نیز بکار می‌رود.

حرف T: نشان دهنده آموزش است. هواپیماهای حاضر در این کلاس تغییراتی داشته‌اند تا برای اهداف آموزشی بکار روند.

حرف U: نشان دهنده کاربردی است. این نماد مخصوص هواپیماهایی خواهد بود که برای انجام مأموریت‌های مختلف تغییر یافته‌اند.

حرف V: نشان دهنده کارکنان است. اگر سومین حرف از نام هواپیمایی V باشد نشان می‌دهد که آن هواپیما فقط حمل‌ونقل پرسنل دولتی و نظامی را بر عهده دارد. این هواپیماها دارای میزها، صندلی‌ها و وسایل مخصوص پذیرایی هستند.

حرف W: نشان دهنده آب‌وهواست. هواپیماهای این کلاس برای انجام مأموریت‌های هواشناسی ارتقا یافته‌اند.

اعداد طراحی

در سمت راست سیستم نام‌گذاری هواپیماهای نظامی و جنگی آمریکا یک سری اعداد بکار می‌رود. برخلاف حروف یاد شده، این اعداد معنی خاصی ندارند هرچند هنوز هم قوانین خاصی برای به‌کارگیری آن‌ها وجود دارد. هر سری از اعداد نشان می‌دهند که هواپیما طراحی خاصی برای انجام یک مأموریت دارد. همچنین اعداد موردبحث به‌صورت متوالی بکار می‌روند تا به افراد کمک کنند تا طرح پذیرفته شده قبل از طرح‌های دیگر را بدانند. البته این قانون بیشتر شبیه یک دستورالعمل است و معمولاً الزامی نخواهد بود. برای مثال اهمیتی ندارد که شماره مدل سازنده چیست چراکه سیستم نام‌گذاری یاد شده ترتیب شماره‌های طراحی را دنبال می‌کند.

البته جنگنده لاکهید مارتین F-35 لایتنینگ II این قانون را نقض کرده و اگر شرکت سازنده پیروی قانون بود نام جنگنده باید F-24 می‌بود. هرچند باید گفت گاهی اوقات نقض این قانون قابل‌درک است. برای مثال ظاهراً قرار بوده هواپیمایی با نام C-34 به خدمت گرفته شود اما این عدد انتخاب نشد تا هواپیمای موردبحث از نظر نام‌گذاری شبیه تانک T-34 شوروی نباشد. شاید این موضوع مضحک به نظر برسد اما تصور کنید در حال گفت‌وگوی رادیویی بی‌کیفیت با فردی هستید و تلفظ حرف C و T نادرست به گوش می‌رسد. در این حالت مشکلاتی رخ خواهد داد.

حرف چهارم – نمادهای سری

درست در کنار اعداد طراحی، احتمال دارد حروفی همچون A، B یا C را ببینید. برخلاف نمادهای مأموریت هواپیما، این حروف نشان دهنده هدف هواپیما نیستند بلکه به این موضوع اشاره دارند که هواپیمای مدنظر به روشی خاص اصلاح شده یا ارتقا یافته است. در واقع این هواپیما اگر تغییرات زیادی را متحمل شده باشد نیازمند نام خاص خود خواهد بود. زمانی که یک وسیله نقلیه هوایی به این روش ارتقا یابد، مدل اصلی از نماد A استفاده کرده و نسخه جدید در نام خود حرف B را پذیرا خواهد شد. اگر هواپیما بازهم تغییرات قابل‌توجهی داشته باشد در نام نسخه جدیدتر حرف C بکار خواهد رفت و این روند همین‌طور ادامه خواهد داشت. اگرچه این سیستم نام‌گذاری نسبتاً ساده به نظر می‌رسد اما برخی حروف نادیده گرفته می‌شوند. برای مثال حروف I و O بکار نمی‌روند زیرا امکان اشتباه گرفتن آن‌ها با اعداد ۱ و ۰ انگلیسی وجود دارد.

برخی هواپیماهای خاص این قانون را به دلیل ویژگی‌های خود شکسته‌اند. مثال بارز این قضیه هواپیمای F/A-18C/D است چراکه نسخه‌های قدیمی‌تر همچنان ساخته شده و در کنار مدل‌های جدیدتر بکار می‌روند. تفاوت در چیست؟ مدل C دارای یک صندلی است درحالی‌که نسخه D از دو صندلی استفاده می‌کند. فقط همین! این تغییرات به حدی ناچیز هستند که اگر در کابین سوپر هورنت ننشینید شاید هرگز نتوانید آن‌ها را تشخیص دهید.

حرف نهایی – نمادهای پیشوند وضعیت

اگرچه اکثر وسایل نقلیه هوایی وزارت دفاع آمریکا کاملاً عملکردی هستند اما همه آن‌ها چنین وضعیتی ندارند. به همین خاطر در سیستم نام‌گذاری نیز نماد خاصی برای آن‌ها در نظر گرفته شده است. حروفی که در ادامه آمده‌اند نشان دهنده وضعیت هواپیما هستند.

حرف e: نشان دهنده توسعه دیجیتالی است. این نماد برای هواپیمایی که کاملاً در فضای مجازی مهندسی شده بکار می‌رود و زمانی که از فاز اولیه درمی‌آید این حرف هم حذف می‌شود.

حرف G: نشان دهنده حضور دائمی در زمین است. وقتی هواپیمایی به‌طور دائمی از خدمت کنار رفته اما همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرد (معمولاً برای تمرین‌های زمینی) از این حرف استفاده می‌شود.

حرف J: نشان دهنده تست ویژه موقتی است. این نماد هم نشان می‌دهد هواپیمای مدنظر بستر آزمایش تجهیزات و پیکربندی‌هایی است که با هواپیمای استاندارد تفاوت‌های زیادی دارد.

حرف N: نشان دهنده تست ویژه دائمی است. همانند نماد بالا، این حرف نشان می‌دهد هواپیما برای یک پیکربندی متفاوت تست می‌شود اما در صورت استفاده از حرف N، هواپیما به گونه‌ای تغییر خواهد یافت که دیگر از نظر اقتصادی و کاربردی امکان بازگشتش به حالت اولیه وجود ندارد.

حرف X: نشان دهنده آزمایشی است. این نماد را نباید با حروف هواپیمای تست ویژه اشتباه گرفت چراکه نشان می‌دهد هواپیما هنوز در حال تست است و هیچ‌کسی نمی‌داند مأموریت آن چیست. هواپیماهایی از این دست فاقد نمادهای مأموریت استاندارد و یا اعداد طراحی هستند.

حرف Y: نشان دهنده پروتوتایپ است. هواپیمای پروتوتایپ هنوز تست‌های طراحی و پرفورمنس را پشت سر می‌گذارد و مقامات در حال ارزیابی هزینه‌های تولید و توانایی‌های رزمی آن هستند. هواپیماهای پروتوتایپ به تعداد محدود تولید می‌شوند.

حرف Z: به معنی برنامه‌ریزی است. این نماد ظاهراً برای روش‌های طراحی اولیه بکار می‌رود و نشان می‌دهد هواپیما هنوز در فاز قبل از توسعه قرار دارد. به ندرت از این کلاس‌بندی برای هواپیماهای نظامی و جنگی آمریکا استفاده می‌شود.