چرا فرمان اکثر قایق‌ها در سمت راست قرار گرفته است؟

اگر تجربه قایق‌سواری داشته باشید و یا به فیلم‌های سینمایی دقت کنید، متوجه خواهید شد که فرمان اکثر قایق‌ها در سمت راست قرار دارد. آیا علت چنین چیزی را می‌دانید؟


وقتی واژه‌شناسی دریانوردی را بررسی کنیم خواهیم دید سمتی که فرمان قایق در آن نصب شده با عنوان سمت استاربورد Starboard side شناخته می‌شود. نصب فرمان قایق در سمت راست جالب است مخصوصاً اینکه اکثر کشورهای جهان از جمله کشور خود ما از سیستم فرمان چپ در وسایل نقلیه استفاده می‌کنند. با این تفاسیر، چرا فرمان قایق‌ها در سمت راست نصب می‌شود؟ چندین فرضیه برای توضیح دلیل این کار ارائه شده که یکی از آن‌ها به سال‌های دور و حتی قبل از تولید پیشرانه‌های قوی برای قایق‌ها مربوط می‌شود. بر این اساس، به دلیل آنکه اکثر مردم راست دست هستند بنابراین نصب فرمان قایق در سمت راست باعث می‌شود قایق‌سواران راحتی بیشتری داشته باشند.

البته راست دست یا چپ دست بودن افراد در روزگار امروزی نمی‌تواند ارتباط چندانی با فرمان قایق داشته باشد و بنابراین توضیح این قضیه با فرضیه بالا کمی عجیب خواهد بود. دلیل بهتر دیگر به گشتاور پره‌های قایق مربوط می‌شود. از آنجایی که پره‌های برخی پیشرانه‌های قایق‌ها در جهت حرکت عقربه‌های ساعت می‌چرخند بنابراین قایق تمایل دارد در زمان وجود گشتاور پره‌ها به سمت چپ حرکت و حضور راننده در سمت راست قایق به توازن وزنی آن کمک خواهد کرد. نصب فرمان در سمت راست به دلیل اهمیت دریانوردی نیز بوده است. قوانین فعلی قایق‌رانی نشان می‌دهد که حق تقدم با کشتی‌هایی است که در سمت راست تردد می‌کنند و بنابراین نصب فرمان در این سمت باعث میدان دید بهتر قایقران خواهد شد.

زمانی که روی کشتی قرار دارید و به جلو نگاه می‌کنید، استاربورد به معنی سمت راست و پورت به معنی سمت چپ کشتی و قایق خواهد بود. واضح است که این عبارات در خودروها و اکثر وسایل نقلیه زمینی بکار نمی‌روند. زمانی که می‌خواهید به سمت تردد خودروها و یا گردش پیچ‌ها آن‌ها اشاره کنید، موضوع گیج کننده نخواهد بود زیرا همه سرنشینان در موقعیت مشابهی قرار داشته و در یک جهت حرکت می‌کنند؛ اما زمانی که با یک قایق یا کشتی سفر می‌کنید موضوع کمی پیچیده‌تر خواهد بود زیرا همه می‌توانند در جهت‌های مختلفی حضور داشته باشند. به همین خاطر دریانوردان باید جهت‌های گوناگون را دقیق‌تر توصیف کنند و به همین خاطر از عبارات استاربورد و پورت استفاده می‌کنند.

ریشه واژه استاربورد به روزهایی بازمی‌گردد که حتی خبری از سکان کشتی نبود. در آن زمان دریانوردان از پاروی فرمان Steering oar استفاده می‌کردند که ترکیبی از دو کلمه انگلیسی قدیمی یعنی steor به معنی فرمان و bord به معنی کناره قایق است. آن‌ها همچنین سمت دیگر قایق را سمت لاربورد می‌نامیدند که به معنی سمت بارگیری بود. حال تصور کنید که همان قایق گرفتار طوفان می‌شد و در این زمان برخی دریانوردان سمت درست قایق را با استاربورد و لاربورد اشتباه می‌گرفتند و به همین دلیل سمت چپ کشتی و قایق را پورت نامیدند. این سمت قایق یا کشتی معمولاً رو به اسکله یا بندر بود زیرا بستن کشتی به سمت مقابل پاروی فرمانی راحت‌تر صورت می‌گرفت.