سیستم خنک‌کننده موتور در خودروهای احتراق داخلی نقش بسیار مهمی دارد به‌طوری به‌طوری‌که کار نکند به‌راحتی و در عرض چند دقیقه می‌تواند خودرو را از کار بی اندازد. سیستم خنک‌کننده از اجزای مختلفی تشکیل شده که یکی از آن اجزا ترموستات (در فارسی به آن دماپا می‌گویند) نام دارد. ترموستات یکی از مهم‌ترین قطعات سیستم خنک‌کننده محسوب می‌شود که در حین حال عملکرد بسیار ساده‌ای دارد.
در این سری از مقالات آموزش مجله پدال سراغ بررسی نحوه عملکرد ترموستات (Thermostat) در خودروها رفته‌ایم. همچنین در انتهای مقاله به آموزش تصویری تعویض ترموستات در خودرو می‌پردازیم. با پدال همراه باشید.
همچنین بخوانید: چرا باتری خودرو خالی می‌شود؟
همچنین بخوانید: علائم خرابی سنسور اکسیژن خودرو و روش حل آن
محل قرارگیری ترموستات در خودرو کجاست؟
ترموستات خودرو بین رادیاتور و موتور، در میان مسیر آب قرار گرفته. ترموستات توسط لوله‌ای لاستیکی به نام جنت به رادیاتور متصل و از طریق لوله‌هایی دیگر به موتور وصل می‌شود.
وظیفه ترموستات چیست؟
ترموستات وظیفه دارد عبور جریان آب بین موتور و رادیاتور را کنترل کند. برای مثال در فصول سرد سال زمانی که موتور تازه روشن شده، لازم است سریعا آب داخل موتور گرم شود. در این زمان ترموستات جلوی گردش آب بین موتور و رادیاتور رو می‌گیرد و و زمانی که آب به اندازه کافی گرم شد، جریان را باز می‌کند تا آب در سیستم خنک‌کننده به گردش درآید.
ترموستات چگونه کار می‌کند؟
ممکن است برخی گمان کنند ترموستات قطعه‌ای الکتریکی است و با سنسورهای مختلف دمای آب را تشخیص می‌دهد و جریان آب را باز یا بسته می‌کند؛ اما این‌طور نیست. در داخل ترموستات ماده‌ای قرار دارد که در دمای محیط جامد است. زمانی که این ماده جامد است در منقبض‌ترین حالت خود قرار دارد پس در نتیجه باعث می‌شود سوپاپ ترموستات در بالاترین حالت قرار گیرد و جریان آب را ببندد. زمانی که آب داخل موتور گرم می‌شود قطعه پایین ترموستات گرم می‌شود و در نتیجه باعث ذوب شدن آن ماده می‌شود. این ذوب شدن باعث افزایش حجم آن ماده شده و در نهایت باعث باز شدن سوپاپ عبور آب می‌شود و این چرخه به طور متوالی تکرار می‌شود تا مانع گرم شدن یا سرد شدن بیش از حد آب موتور شود.
آیا باز کردن ترموستات در فصول گرم سال مفید است؟
یکی از مشکلاتی که مالکان خودروها در فصول گرم سال با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، جوش آمدن آب خودرو است. به همین علت برخی در فصول گرم ترموستات خودرو را باز و به نوعی جریان آب را یکسره می‌کنند تا آب دیر گرم شود. اما باید بدانید که اگر دمای موتور در مدت کوتاهی به حد مشخصی نرسد (با توجه به مهندسی موتور متفاوت است) و موتور سرد بماند افزایش مصرف سوخت، روانکاری نامناسب به دلیل افزایش غلکت روغن، سائیدگی و فرسودگی قطعاتی مانند سیلندرها، رینگ‌ها و پیستون‌ها و… می‌شود. پس در نتیجه بهتر است در فصول گرم ترموستات را از مدار خارج نکنیم. توصیه می‌شود به جای از مدار خارج کردن ترموستات،از ترموستات‌هایی که در دماهای پایین‌تر باز می‌شوند را خریداری و استفاده کنید.
همچنین باید بدانید اگر ترموستات در دمای بالاتری از حد مشخص باز شود باعث جوش‌آوردن، دوده زدن یا سوختن سوپاپ‌ها، رقیق شدن روغن و از بین رفتن خاصیت روانکاری، روغن‌سوزی و در نتیجه آسیب جدی به موتور می‌شود.
نحوه تعویض ترموستات خودرو
بازکردن ترموستات خودرو چندان سخت نیست و اگر مراحل آن را به ترتیب انجام دهید بیش از ۳۰ دقیقه وقتتان را نمی‌گیرد.
پیش از بازکردن ترموستات خودرو حتمای دمای آب سیستم خنک‌کننده را بررسی کنید تا هنگام بازکردن ترموستات دچار سوختگی نشوید. همچنین بهتر است در محلی که هوا جریان دارد اقدام به بازکردن ترموستات کنید؛ زیرا مایع خنک‌کننده ترکیبی سمی دارد و تنفس بخارات آن باعث ایجاد بیماری‌های مختلف می‌شود.
مرحله اول: در این مرحله باید پیچ تخلیه رادیاتور را پیدا کنید و نیمی از حجم آب سیستم خنک‌کننده را تخلیه کنید. شیر تخلیه رادیاتور معمولاً در قسمت زیرین رادیاتور قرار دارد.
مرحله دوم: پس از تخلیه نیمی از مایع خنک‌کننده باید محل قرارگیری ترموستات را پیدا کنید. برای این کار شلنگی (جنت خودرو) که از رادیاتور خارج شده و به سمت موتور رفته را دنبال کنید. ترموستات دقیقاً در محلی که شلنگ به موتور می‌رسد قرار گرفته. پس پیداکردن محل ترموستان درپوش محفظه را به کمک آچار باز و ترموستات و واشر آن را جدا کنید. اگر ترموستات به دیواره محفظه چسبیده بود و جدا نمی‌شد سعی کنید آن را کمی به طرفین بچرخانید تا آزاد شود.
مرحله سوم: در این مرحله باید قسمتی که واشر بر روی آن قرار گرفته بوده را تمیز کنید تا سطح آن صیقلی شود و واشر به بهترین نحو بر روی آن قرار بگیرد. توجه داشته باشید که این محفظه معمولاً از جنس آلومینیوم است و استحکام چندانی ندارد؛ پس هنگام تمیزکردن آن سوهان را خیلی محکم بر روی آن نکشید.
مرحله چهارم: ترموستات و واشر جدید را تهیه و بر جای خود قرار دهید. هنگام نصب ترموستات و واشر جدید توجه داشته باشید که این تجهیزات جدید با اندازه محفظه قرارگیری خود تناسب داشته باشند.
مرحله پنجم: درپوش محفظه را به طور کامل ببندید. درپوش رادیاتور را باز کنید و مجدد سیستم خنک‌کننده را پر از محلول آب و ضد یخ کنید. پیشنهاد می‌شود پس از اتمام کار خودرو را روشن و از عملکرد صحیح سیستم خنک‌کننده اطمینان حاصل کنید.
آرین
۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۲من از ترموستات خاطره ی خوبی ندارم
پارسال وقتی سرباز بودم…، در محدوده ازادگان بودم در حین حرکت دمای امپر اب ماشین خوب بود ولی وقتی رفتم تو مسیر کندرو، ترافیک شد و اونم تو اوج گرمای تابستون یه سمند XU7 هم دستم بود و دیدم دمای آمپر آب ماشین داره میره سمت نقطه جوش؛ و زدم کنار و دیدم رادیات ماشین سرده ولی موتور جوشه خلاصه حدس زدم ترموستات قفل کرده خلاصه سرتون رو درد نیارم گذاشتم ماشین خنک شد و رفتم نزدیک ترین تعمیر گاه ممکن گفتن اره ترموستات قفل کرده و تعویضش کردن برام…
دیگه از اون موقع خودم یه ترموستات یدک همراه دارم و یاد گرفتم چطوری خودم عوضش کنم
خدمت سربازی هم به سلامتی تموم شد ❤
R/T
۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۲مفید بود