باورهای نادرست درباره تسمه تایم و زنجیر تایم؛ مزایا، معایب و هر آنچه باید دانست

اغلب رانندگان مقایسه‌های گوناگونی بین تسمه تایم و زنجیر تایم انجام می‌دهند و باورهای غلطی نیز درباره این تسمه‌ها دارند اما در این مقاله می‌خواهیم توضیحات جامع و مفصلی دراین‌باره ارائه کنیم.


وقتی این سؤال مطرح می‌شود که تسمه تایم بهتر یا زنجیر تایم، نظرات گوناگونی به گوش می‌رسد. اطلاعات و باورهای نادرست در همه زمینه‌ها وجود دارد و شاید جنگیدن با باورهای غلط برخی افراد کار دشواری باشد. نسل‌های قدیمی و سنت‌گرایان قسم می‌خورند که زنجیر تایم بهتر است و البته دلیل خاص خود را دارند؛ اما آیا با پیشرفت‌های شگرف صنعت خودرو، این باور همچنان درست است؟ آیا تسمه تایم مشکلات زیادی دارد؟ در ادامه می‌خواهیم به بررسی این موضوع بپردازیم. همانند هر موضوع دیگری، مقایسه زنجیر تایم و تسمه تایم ساده نیست مخصوصاً وقتی‌که پای قطعات مکانیکی یک خودرو وسط باشد. در حقیقت پاسخ مشخص و قطعی برای برتری این دو تسمه نسبت به یکدیگر وجود ندارد؛ بنابراین اگر فردی بخواهد یک پاسخ صفر یا صد به شما ارائه کند احتمالاً در این مقوله اطلاع چندانی ندارد. هم تسمه تایم و هم زنجیر تایم مزایا و معایب خاص خود را دارند و شما عزیزان نیز باید به این موضوع واقف باشید.

زنجیر تایم

پیش از تولید تسمه‌های پیشرفته لاستیکی، پلی اورتان و نئوپرن امروزی، اکثر خودروها دارای زنجیر تایم بوده‌اند. زنجیرها در ذهن اکثر رانندگان انتخابی بهتر به شمار می‌روند اما زوایای پیدا و پنهان زیادی وجود دارد. به‌طورکلی زنجیر تایم طول عمر بیشتری نسبت به تسمه تایم دارد و در پیشرانه‌های قدیمی دارای این نوع زنجیر، قابلیت اطمینان بالاتری نسبت به تسمه تایم دیده می‌شود اما در عصر مدرن امروزی وضعیت چگونه است؟ اگرچه نمی‌توان به‌صورت عمومی این موضوع را بیان کرد اما مزایا و معایب کلی زنجیر تایم نسبت به تسمه تایم در جدول زیر آورده شده‌اند:

مواردی که ذکر شد نیاز به بررسی بیشتر دارند. زنجیر تایم معمولاً طول عمر بیشتری نسبت به تسمه تایم دارد اما از آنجایی که با روغن‌موتور روان کاری می‌شود بنابراین اگر توجهی به این موضوع نشود زنجیر سریع‌تر مستهلک خواهد شد. زنجیر تایم به دلیل طراحی خود بیشتر در معرض خرابی قرار دارد و به همین خاطر تعویض به موقع روغن‌موتور بسیار حیاتی است. هزینه تعمیر این زنجیر نیز بیشتر بوده و تعمیرکاران دستمزد بیشتری را برای آن طلب می‌کنند چراکه دسترسی به زنجیر تایم در پیشرانه دشوارتر است. زنجیر تایم بهترین گزینه برای پیشرانه‌های پوشراد است زیرا این پیشرانه‌ها دارای یک میل بادامک در ارتفاع پایین بلوک پیشرانه هستند. به دلیل نزدیکی میل بادامک به میل‌لنگ، استفاده از زنجیر دو ردیفه محکم که در روغن‌موتور قرار دارد معمولاً باعث عدم نیاز به سرویس و نگهداری می‌شود و طول عمر زنجیر تایم نیز بسیار بیشتر خواهد بود. استفاده از زنجیر تایم باعث می‌شود از چرخ زنجیر میل بادامک کوچک‌تری استفاده کرد و میل بادامک‌ها را در فاصله نزدیک‌تری نسبت به هم قرار داد زیرا قطر زنجیر چرخ کمتر از تسمه تایم است.

برخی پیشرانه‌ها همچون پیشرانه HFV6 بکار رفته در خودروهایی همچون کادیلاک CT5 و شورولت تراورس از ۳ زنجیر تایم استفاده می‌کنند. همچنین برخی پیشرانه‌ها از جمله نیروگاه‌های ۶ سیلندر ۳ و ۳.۲ لیتری و ۸ سیلندر ۴.۲ لیتری آئودی در مجموع ۴ زنجیر تایم دارند. نکته دیگر به کشیدگی زنجیر مربوط می‌شود که البته از نظر فنی نادرست است. بخش‌های فلزی زنجیر تایم که برای حرکت میل بادامک‌ها بکار می‌روند کشیده نمی‌شوند اما استهلاک قطعات ارتباطی زنجیر می‌تواند باعث افزایش سایز حفره‌ها و پین‌ها شده و زنجیر کمی طویل‌تر شود. این فاصله ابتدا توسط کشنده تصحیح خواهد شد اما به زودی موجب خرابی چرخ زنجیر میل بادامک شده و آسیب‌های بیشتری را در پی خواهد داشت. کشیدگی زنجیر در پیشرانه‌های بنزینی با سیستم تزریق مستقیم سوخت وضعیت بدتری به دنبال دارد.

ذرات دوده حاصل از احتراق سوخت در مسیر تزریق مستقیم با روغن‌موتور به گردش درمی‌آیند و بین اتصالات زنجیر تایم نیز وارد می‌شوند که این امر استهلاک زنجیر را به ویژه در نمونه‌های سایلنت با فاصله کوچک بین قطعات تسریع می‌کند. شما می‌توانید زنجیر تایم را کاملاً محکم کنید اما اگر کشنده آن مطمئن نباشد دردسرساز خواهد شد. بارزترین مثال به پیشرانه ۸ سیلندر ۴.۲ لیتری تزریق مستقیم آئودی RS4 مربوط می‌شود که خرابی کشنده آن باعث شل شدن زنجیر و رد کردن دندانه‌ها شده و تایمینگ پیشرانه به هم می‌خورد. نتیجه این کار برخورد پیستون‌ها با سوپاپ‌ها و در واقع از کار افتادن پیشرانه است. اکثر پیشرانه‌های مدرن با تراکم بالا وابستگی زیادی به تایمینگ درست دارند تا پیستون‌ها با سوپاپ‌ها برخورد نکنند.

خرابی زنجیر تایم می‌تواند حالات گوناگونی داشته باشد که به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• شکستگی زنجیر: چنین چیزی به ندرت رخ می‌دهد و زنجیر تایم به راحتی نمی‌شکند.
• خرابی کشنده: در بالا به آن اشاره شد.
• خرابی قطعات دیگر: اگر قطعه‌ای همچون واترپمپ یا اویل پمپ از کار بیفتد، می‌تواند روی عملکرد زنجیر تایم تأثیر گذاشته و حتی باعث شکستگی آن شود.
• کشیدگی زنجیر: در بالا به این موضوع اشاره کردیم اما به یاد داشته باشید که کشیدگی زنجیر در واقع خرابی نیست اما اگر زنجیر خیلی شل شود، تماس پیستون با سوپاپ رخ می‌دهد و شاید ضربه ناشی از کشیدگی زنجیر باعث از بین رفتن گایدهای پلاستیکی شده و قطعات آن در سراسر پیشرانه به گردش درآمده و آسیب‌های زیادی به قلب تپنده خودرو وارد کند.

تسمه تایم

تسمه تایم همیشه قابل‌اطمینان نبوده و برخی از نمونه‌های اولیه آن به زحمت تا کارکرد ۴۰ هزار کیلومتر می‌رسیدند. از جمله این تسمه‌های غیر قابل‌اطمینان می‌توان به تسمه تایم پیشرانه ۴ سیلندر فورد اسکورت و مرکوری لینکس دهه ۸۰ میلادی اشاره کرد. برخی پارگی‌ها و خرابی کشنده‌های تسمه تایم که هزینه‌های زیادی در پی داشتند باعث شدند این قطعه بدنام شود هرچند برخی از مطمئن‌ترین و بادوام‌ترین پیشرانه‌های تاریخ از جمله خانواده پیشرانه سری B هوندا از تسمه تایم استفاده کرده‌اند. در جدول زیر مزایا و معایب تسمه تایم نسبت به زنجیر تایم ذکر شده‌اند:

بازهم باید نسبت به برخی موارد بالا شفاف‌سازی انجام شود. همان‌طور که گفته شد برخی تسمه تایم‌های امروزی طول عمر بالاتری دارند و حتی تا کارکرد ۱۵۰ هزار کیلومتر نیز می‌توان از آن‌ها استفاده کرد اما همیشه این‌طور نیست. تسمه تایم‌های تَر جدیدتر از نظر روان کاری شبیه زنجیر تایم هستند و طول عمر بالاتری دارند اما این نوع طراحی قبلاً با مشکلاتی مواجه بوده و نمونه آن را در پیشرانه‌های پیور تک پژو و اکوبوست ۱ لیتری فورد دیده‌ایم یعنی جایی که در صورت استفاده از روغن‌موتور اشتباه و یا عدم تعویض آن در موعد مقرر، تسمه تایم زودتر پاره شده است. طراحی تسمه تایم به گونه‌ای است که قطر بیشتری دارد و بنابراین باید از چرخ زنجیر بزرگ‌تری برای میل بادامک استفاده کرد. این موضوع باعث استفاده از سر سیلندرهای بیشتر و پهن‌تر می‌شود. همچنین باید هنگام تعویض تسمه تایم دقت کرد تا این قطعه آسیب نبیند. بی‌توجهی به چنین چیزی می‌تواند باعث شکسته شدن فیبرهای تسمه و خرابی زودتر از موعد آن شود. پیشرانه‌های خورجینی معمولاً دارای یک تسمه تایم هستند درحالی‌که برخی پیشرانه‌ها هم از تسمه تایم و هم زنجیر کوتاهی استفاده کرده‌اند.

این روزها خرابی و پارگی تسمه تایم کمتر رخ می‌دهد اما برخلاف خرابی زنجیر تایم که با نشانه‌هایی همچون لرزش و صدای ناله همراه است، پارگی تسمه تایم اغلب بدون هشدار قبلی رخ می‌دهد. به همین خاطر است که همیشه باید به تعویض این تسمه در موعد مقرر توجه داشته باشید و اگر در مناطقی با آب‌وهوای بسیار گرد یا بسیار سرد زندگی می‌کنید باید تسمه تایم را زودتر تعویض نمایید. اگرچه خرابی تسمه تایم می‌تواند با سر و صداهایی همراه باشد اما نباید تنها به این موضوع اتکا کرد.

خرابی و پارگی تسمه تایم می‌تواند چندین حالت داشته باشد که در زیر آمده است:

• پارگی: این موضوع می‌تواند ورای سرویس‌های دوره‌ای و یا به دلیل آسیب وارده به تسمه رخ دهد.
• خرابی کشنده: امکان از کار افتادن پولی کشنده وجود دارد که موجب پارگی تسمه می‌شود.
• خرابی قطعات دیگر: قطعاتی همچون واترپمپ معمولاً با تسمه تایم ارتباط نزدیک دارند و خرابی آن موجب پارگی تسمه تایم خواهد شد. برخی خودروسازان توصیه می‌کنند در زمان تعویض تسمه تایم واترپمپ نیز تعویض شود.
• خرابی تسمه تایم تَر: درصورتی‌که میزان روغن‌موتور خیلی کم باشد و یا از روغن‌موتور اشتباهی استفاده شود تسمه از کار خواهد افتاد.

نتیجه‌گیری

یک زنجیر تایم با طراحی خوب طول عمر زیادی دارد و هرگز هم نیازی به سرویس و نگهداری نخواهد داشت اما طراحی تک ردیفه زنجیر در پیشرانه تزریق مستقیم نیازمند دقت و مراقبت زیادی بوده و باید آن را تعویض کرد؛ بنابراین همیشه باید به این موضوع دقت کنید. بهترین توصیه این است که به گفته‌های خودروساز توجه کنید و اگر خودرو به تسمه تایم مجهز است آن را در موعد مقرر تعویض نمایید. مراقبت مداوم از خودرو به ویژه پیشرانه آن تضمین کننده افزایش طول عمر قطعات آن خواهد بود.