آشنایی با خودروهای دوستدار محیط‌زیست (قسمت اول)

امروزه سرعت ظهور فناوری‌های جدید به‌‌طور چشمگیری افزایش پیدا کرده و اصلاً با قرون گذشته قابل مقایسه نیست. دانشمندان در حوزه‌های مختلف هر روز یک اختراع جدید به ثبت می‌رسانند و پیشرفتی جدید رقم می‌زنند. صنعت خودرو هم از این امر مستثنی نیست. طی صد سال گذشته شاهد پیشرفت‌های فوق‌العاده‌ای در این عرصه بوده‌ایم که شاید کمتر کسی حتی تصورش را می‌کرد! یکی از مهم‌ترین اختراعاتی که در حوزه حمل‌ونقل بخصوص صنعت خودرو ایجاد شده، استفاده از انرژی الکتریسیته بجای بنزین است. این فناوری تا کنون تأثیر بسیار زیادی در کاهش مصرف سوخت و کاهش آلودگی هوای شهرها و کشورهای مختلف جهان داشته و به‌عنوان سرفصلی جدید در تاریخ این صنعت شناخته می‌شود. علت اصلی ساخت خودروهای برقی و هایبرید را می‌توان افزایش آلایندگی ناشی از مصرف روزافزون بنزین و معضل کمبود سوخت در دنیا دانست. البته یک تفاوت اساسی هم بین این دو وجود دارد: خودروهای برقی با استفاده از یک منبع تغذیه خارجی شارژ می شوند، درحالی‌که انواع هایبرید نیازی به منبع انرژی بیرونی ندارند.

اولین اتومبیل برقی دنیا سال ۱۸۸۴ میلادی توسط مخترعی بنام توماس پارکِر ساخته شد. انگیزه اصلی پارکر انگلیسی برای ساخت این خودرو مشکل آلودگی هوا بود، درنتیجه می‌توان این‌طور برداشت کرد که این قضیه در قرن ۱۸ میلادی نیز بسیار مهم و موردتوجه بوده است. ۷ سال بعد در ۱۸۹۱ میلادی خودروی برقی دیگری این بار در آمریکا و به دست ویلیام موریس متولد شد. رفته‌رفته تولید چنین خودروهایی با تیراژ محدود رواج یافت و میزان استقبال از آن‌ها بین سال‌های ۱۸۹۱ تا ۱۹۱۰ روندی صعودی را تجربه می‌کرد که دلیل اصلی آن روشن شدن راحت‌تر خودرو نسبت به انواع بنزینی و آلودگی صوتیِ کمتر بود. جالب‌تر این‌که طی آن سال‌ها اتومبیل‌های بخار سوز هم تولید می‌شدند اما هرگز نتوانستند به محبوبیت انواع برقی دست پیدا کنند. اما متأسفانه این استقبال خوب دوام چندانی نداشت. از دهه ۱۹۲۰ میلادی به بعد عملکرد بهتر و سریع‌تر خودروهای بنزینی موجود سبب شد تا عموم مردم دیگر به سراغ اتومبیل‌های برقی نروند. از طرفی قیمت تمام‌شده بسیار بالای این فناوری در صنعت خودرو باعث شد تا به‌تدریج از گردونه رقابت حذف گردد.

حتی با شروع جنگ جهانی دوم و کمبود شدید سوخت استقبال چندان چشم‌گیری از این خودروها صورت نگرفت. درسال ۱۹۷۰ میلادی نیز این موضوع مجدداً مطرح گردید اما بازهم خیلی مورد توجه واقع نشد. طی این سال ها بسیاری از افراد و مخترعین در گاراژ و حتی کارخانه های خود اقدام به طراحی و تولید وسایط نقلیه برقی و هایبرید کردند که همگی ناشی از نگرانی‌های موجود در بحث کمبود سوخت و افزایش آلودگی‌های زیست‌محیطی بود؛ موضوعی که هنوز هم برای دانشمندان و متخصصین این حوزه حائز اهمیت بسیاری است. از جمله افرادی که طی دوره موردبحث تلاش‌های زیادی در جهت ساخت خودروهای هایبرید کردند می توان فردیناند پورشه، بنیان‌گذار کمپانی پورشه را نام برد. پورشه در ۱۸۹۹ میلادی موفق به ساخت یک اتومبیل هایبرید بدون سقف با ظرفیت حمل چهار سرنشین شد و آن را لونِر (Lohner) نامید. اما این هم نتوانست پایانی بر بدشانسی‌های فناوری الکتریسیته در صنعت حمل‌ونقل باشد.

از طرفی مشکلات استفاده از وسایل نقلیه برقی نیز چندان قابل چشم‌پوشی نیست. خودروهای مجهز به این فناوری بسته به میزان مسافت قابل پیمایش خود باید در جایگاه‌های خاصی توقف کنند تا باتری‌هایشان دوباره شارژ شوند. درنتیجه در هر کشوری امکان تأمین و ساخت زیرساخت‌های لازم برای توسعه خودروهای الکتریکی وجود ندارد.

در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ میلادی سوخت‌های جدید دیگری برای خودروها عرضه شد. ازجمله این‌ها می‌توان به CNG و LPG اشاره کرد که در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار گرفتند اما بخاطر معایبی که داشتند در بسیاری دیگر از کشورها نیز از آنان استقبال نشد. CNG و LPG که به ترتیب گازهای فشرده طبیعی و گازهای مایع نفتی هستند طی سالیان گذشته در ایران به دلیل وجود منابع گسترده گاز طبیعی بیشتر مورد بهره‌برداری قرار گرفته و انرژی‌بخش بسیاری از خودروها بوده‌اند. این دو نسبت به بنزین آلایندگی کمتری دارند اما در مقایسه با فناوری هایبرید آلاینده‌های بیشتری منتشر می‌کنند. از طرفی CNG به گاز خشک معروف است و به‌سرعت موجب فرسودگی و کاهش عمر قطعات پیشرانه می‌شود.

البته در ایران هم وجود مشکلات متعدد در خصوص تأمین و توزیع این سوخت ها همچنان به‌عنوان یک معضل مهم پابرجاست. اُکتان CNG از بنزین بالاتر است و بهتر می سوزد، اما LPG نسبت به هردو این‌ها پربازده‌تر است. البته LPG در کنار این مزیت، معایب بزرگی هم دارد که ازجمله آن می‌توان به این مورد اشاره کرد: مخزن LPG به دلیل فشرده بودن آن وزن بیشتری نسبت به سوخت دیزل و بنزین دارد و فضای بسیار زیادی را اشغال می‌کند. از طرفی معایب CNG شامل نیاز به احداث ایستگاه‌های سوخت‌گیری متعدد، فضای محدود در خودروها برای نصب مخازن گاز، کاهش مسافت قابل پیمایش در مقایسه با بنزین، لزوم بهینه‌سازی و تقویت بخش های مختلف خودرو بخصوص اِکسل و سامانه تعلیق بخاطر وزن بالای مخزن و کاهش عمر قطعات پیشرانه نیز اصلا قابل چشم‌پوشی نیستند. در کنار همه این‌ها، خطر انفجار مخزن سوخت هم یکی از بزرگ‌ترین معایب هردو گزینه به شمار می‌رود که متأسفانه تا کنون نیز به‌دفعات رخ داده و خسارات زیادی به بار آورده است.

درمجموع منطقی است که استفاده از این گازها با توجه به معایب فراوانی که دارند و نیز کاهش عمر قطعات خودرو و افت توان خروجی ناشی از آن‌ها، خیلی مورد استقبال عموم واقع نشود. در دهه ۱۹۹۰ میلادی تعداد خودروسازانی که سراغ تولید خودروهای هایبرید و الکتریکی رفتند بسیار کم بود، اما دقیقاً در همین بازه زمانی کمپانی تویوتا ژاپن اولین خودروی هایبرید تولید انبوه دنیا را با نام پریوس (Prius) روی خط تولید بُرد؛ خودرویی که سال‌هاست رکورد فروش را از آن خود کرده و بی‌شک طی دو دهه اخیر تأثیر بسزایی در کاهش مصرف سوخت و انرژی داشته است. دقیقاً به همین خاطر پریوس را می‌توان یک خودروی دوستدار طبیعت واقعی نامید. از طرفی اگر سفر کوتاهی به کشورهای اروپایی داشته باشید خواهید دید که استقبال از انواع اتومبیل‌های هایبرید و پاک رشد چشمگیری پیدا کرده و در این میان تویوتا بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است.

ادامه دارد…