آیا صادرات خودرو توسط شرکت‌های خودروساز ایران ممکن است؟

خودروسازان داخلی در تامین بازار کشور به چالش برخورده‌اند؛ با این شرایط آیا ظرفیت صادراتی دارند؟ هم بله و هم خیر.

بزرگ‌ترین تولیدکننده خودروی خاورمیانه در چند دهه اخیر تولیدات «ملی» خود را افزایش داده است و درصدد صادرات آن‌ها برآمده است. هرچند پیش گرفتن راه صادرات از هر جنبه برای صنعت خودروی ایران مفید به نظر می‌رسد اما برای پیشرفت و دستیابی به ثبات تجاری با چالش‌هایی روبه‌رو است. در ادامه به چالش‌ها و راه‌های احتمالی پیش روی خودرسازان داخلی می‌پردازیم و می‌بینیم آیا با وجود برقی‌شدن صنعت خودرو، جایی برای صادرات خودروهای بنزینی رده‌پایین هست یا نه؟

رقابت قوی‌تر از همیشه

البته که ایران در این رقابت تنها نیست. شرکت‌های خوشنام اروپایی، شرقی و حتی آمریکایی درصدد فروش محصولات خود به کشورهای دیگر هستند. به گزارش CNBC، ژاپن در سال ۲۰۲۳ عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده خودروی جهان را از آن خود کرد. این کشور در سال گذشته میلادی، ۵.۹۷ میلیون دستگاه خودرو را صادر کرده است؛ درحالی که رقیب آن، چین، به فروش ۵.۲۲ میلیون دستگاهی دست پیدا کرد.

مشخصا محصولات داخلی در مقابل محصولات برندهایی چون تویوتا و نیسان قشر متفاوتی را هدف قرار می‌دهند؛ گذشته از آن سطح کیفیت و پشتیبانی این برندها با برندهایی چون ایران‌خودرو و سایپا قابل مقایسه نیست. پس رقابت فزاینده راه را برای رقبای ایرانی که با موانع زیر دست‌وپنجه نرم می‌کنند، بسته است.

نگاهی به موانع اصلی

مهم‌ترین مانع ارتباط خارجی که به کرات از آن در مقالات گوناگون نام برده‌ایم، تحریم‌ها هستند. تحریم‌شدن کشور از نظر اقتصادی مانند آن است که در یک روستا زندگی کنید و هیچ‌یک از اعضای آن حاضر به همکاری با شما نباشد! فارغ از آنکه این محدودیت‌ها باعث دشوارتر شدن روند تهیه قطعات و ایجاد همکاری با سایر کشورها شده، روی خرید فروش محصولات ایرانی مانند خودرو هم تاثیر به‌سزایی داشته است. در غیاب تحریم، ایران می‌توانست خودروهایش را به‌عنوان محصولات پایین‌رده و ارزان بازار به شمار بیشتری از کشورها ارسال کند.

همان‌گونه که در بخش پیشین به آن اشاره کردیم، رقابت نفس‌گیر است. برای پیروزی در آن باید محصولی مناسب را به بهترین شکل ممکن تبلیغ کرد. در دنیای امروزی بخشی از این تبلیغات با نام برند انجام می‌شود؛ برای نمونه، مردم محصولات تویوتا را به دوام مناسب می‌شناسند. پس شهرت سازنده که ناشی از تجربه کاری آن می‌شود، تاثیر مستقیمی روی فروش آن خواهد داشت. متاسفانه خودروسازان داخلی در این بخش تیک تایید را نمی‌گیرند چون خودروهایشان هنوز با مشکلات کیفیت، امکانات و ایمنی دست‌وپنجه نرم می‌کند.

افزایش کیفیت خودروهای داخلی بی‌شک به افزایش قیمت آن‌ها منجر خواهد شد. این رویداد باعث می‌شود محصولات ایرانی به قلمرو خودروسازان چینی و حتی اروپایی پا بگذارند؛ جایی که بازار بازیکنان ضعیف به بدترین شکل حذف خواهند شد. برای دوام در این بخش، لازم است درکنار ارائه یک محصول حداقلی و نام‌آوری مناسب، ویژگی‌های منحصربه‌فردی به‌همراه خودرو ارائه شود تا از این طریق، هویت آن در کنار رقبا کم‌رنگ نشود. با تجهیز محصولات برندهای معتبر به به‌روزترین فناوری‌های موجود، درخشش در این حوزه کاری بسیار دشوار خواهد بود.

صادرات محدود باقی می‌ماند

اگر بخواهیم واقع‌گرایانه به داستان نگاه کنیم، فعلا خبری از برداشته‌شدن تحریم‌ها نیست، محدودیت تولید ایران به دلایل گوناگون پا برجا است و صادرات خودرو محدود و ضعیف باقی خواهد ماند. با این همه می‌توان به نکاتی اشاره کرد که تمرکز روی آن‌ها احتمالا می‌تواند به بهبود وضعیت کنونی کمک کند.

در سال‌های اخیر چین حضور پررنگ‌تری در بازار داخلی داشته است. ایجاد همکاری‌های بیشتر در حوزه تولید و مونتاژ خودرو می‌تواند بار سنگین روی دوش خودروسازی‌ها را سبک‌تر کند. برای اطلاع بیشتر در این‌باره، مقاله «فراتر از واردات: نگاهی موشکافانه به همکاری خودروسازی چین و ایران» را مطالعه کنید. از سوی دیگر، تمرکز روی افزایش کیفیت و تولید خودرویی که خود مدیر شرکت سازنده حاضر به مالکیت آن شود، به‌نفع مردم و خود سازنده تمام خواهد شد. بی‌شک برای تولید باکیفیت هم موانعی داریم اما خودروسازان داخلی برای رسیدن به آن حد، راه زیادی در پیش دارند.

فروش داخلی یا عرضه خارجی؟

یک فاکتور مهم دیگر، تقاضای داخلی محسوب می‌شود. هرچند در سال گذشته تعداد ۱,۱۳۱,۹۳۶ دستگاه خودروی داخلی تولید شد اما گزارش‌ها حاکی از آن هستند که عرضه ۹۳ هزار دستگاه در ماه هم پاسخگوی نیاز بازار داخلی نیست. در سالی که گذشت، ۷ هزار دستگاه خودرو به کشور وارد شدند تا بخش‌های غیرقابل پوشش توسط خودروسازان داخلی را پر کنند؛ برای اطلاعات بیشتر مطلب  «انتشار آمار واردات خودرو به تفکیک شرکت‌ها؛ ۷ هزار دستگاه در سال ۱۴۰۲» را مطالعه کنید.

بنابراین صادرات به‌شرطی برای خودروسازان داخلی موفقیت‌آمیز خواهد بود که بتوانند به نیاز داخلی پاسخ دهند. فروش خودرو به کشورهای دیگر درحالی‌که بازار داخلی با کمبود مواجه است، تنها به افزایش قیمت و مشکلات دیگر منتهی خواهد شد. البته جا دارد با افزایش تقاضا، زیرساخت‌های شهری و خودرویی هم به‌روزرسانی شوند تا با مشکلاتی نظیر ترافیک‌های فزاینده برخورد نکنیم؛ برای اطلاع بیشتر در این‌باره، مقاله «چرا خیابان‌های کشور شلوغ تر از قبل شده است؟» را مطالعه کنید.

تحول بزرگ صنعت خودرو

فارغ از آنکه ایران چه سیاستی را برای فروش محصولاتش اتخاذ می‌کند یا اینکه قفل صادرات محدود را خواهد شکست یا نه، نمی‌توان از تصویر بزرگ‌تر صنعت خودرو غافل شد. امروز شاهد یکی از بزرگ‌ترین تحولات این صنعت در طول تاریخ ۱۳۸ ساله آن هستیم: برقی‌شدن. گزارش‌ها نشان می‌دهند تسلا به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین بازیکنان حوزه خودروهای برقی در سال گذشته میلادی، ۱,۸۰۸,۵۸۱ دستگاه خودرو را به دست مشتریانش رساند که رقمی تحسین برانگیز به شمار می‌رود. با وجود کاهش نرخ تقاضا، بازار خودروهای برقی در سطح جهان به‌ویژه در کشورهای توسعه‌یافته در حال افزایش است.

تقریبا تمام برندهای مطرح خودروسازی جهان از برنامه برقی‌شدن خود رونمایی کرده‌اند و در تلاش‌اند برای تطبیق با قوانین سختگیرانه کشورهای اروپایی و سایر بازارهای مهم، محصولاتشان را تا دهه آینده کاملا برقی کنند. هرچند ایران هم در تلاش است با معرفی مدل برقی تارا یا کراس‌اوور ریرا به این بازار ورود کند اما راه بسیار طولانی را پیش روی خود دارد تا به محصولی مطمئن و کاربردی دست پیدا کند.

وضعیت کنونی

تغییر وضعیت نابه‌سامان خودروی کشور هنوز هم ممکن است اما امید چندانی به ایجاد این تغییرات در جهت درست نیست. قرار گرفتن عرضه‌کننده و مشتری روبه‌روی یکدیگر و مدیریت ضعیف تنها بخشی از مشکلات اقتصاد کشور ما هستند.

دستیابی به بازار خودروی با ثبات نیازمند نقشه راه دقیق، ایجاد همکاری‌های استراتژیک و افزایش کیفیت ساخت و عرضه محصول است. هیچ راه میان‌بری برای صنعت خودروی ایران وجود ندارد؛ تنها با برطرف کردن موانع و پرداختن به حق مشتری می‌توان به این ماجرا خاتمه داد. به همین دلیل برای بسیاری سوال است که با وجود شعارهای متعدد، آیا خودروسازان تصمیمی برای بهبود دارند؟ دیدگاه شما در این‌باره چیست؟